De keuzes die we als docent maken in onze manier van lesgeven komen veelal voort uit een combinatie van common sense, gewoonte, ervaring en inspiratie – van collega’s, studenten of literatuur. Maar zou het niet mooi zijn als we gewoon konden uitleggen waarom ons handelen effectief is op grond van hoe de hersens van de studenten werken? Helaas is dat niet zo eenvoudig: leren blijkt een ingewikkeld fenomeen. We belichten hier twee thema’s met grote relevantie voor hogere beroepsonderwijs.
Strategieën
Een veelgemaakt onderscheid is dat tussen oppervlakkig en diep leren. Bij oppervlakkig leren hanteert een student een reproductiegerichte leerstrategie: hij leert bijvoorbeeld iets uit zijn hoofd of doet enkel na wat de docent voordoet. Bij diep leren hanteert de student een strategie gericht op betekenisgeving. Hij probeert verbanden te leggen of verklaringen te zoeken. Hier wordt vaak een derde strategie aan verbonden, namelijk de toepassingsgerichte. Dit gaat zowel om het in de praktijk gebruiken van het geleerde, als het koppelen van wat in de praktijk gebeurt aan theorie.
Leertheorie
Wetenschappelijk inzichten over leren worden vaak geclusterd onder leertheorieën. Anders dan het woord ‘theorie’ misschien doet vermoeden, zijn het geen concurrerende categorieën waarvan er hooguit een ‘waar’ kan zijn. Ze kunnen het best beschouwd worden als perspectieven waarmee naar leren wordt gekeken. We noemen hier de drie bekendste leertheorieën.
- In het behaviorisme ligt de focus op de externe prikkels die de student ontvangt (input) in samenhang met het gedrag dat hij laat zien (output). Het leerproces zelf wordt veelal als black box Historisch gezien was de eerste invloed van behaviorisme op onderwijs het straffen en belonen. Maar uit het behaviorisme zijn veel meer didactische ideeën voortgekomen; bijvoorbeeld de richtlijn om beoogde leeruitkomsten in termen van waarneembaar gedrag te formuleren.
- De aandacht in het cognitivisme gaat uit naar het denkproces. Een typisch voorbeeld is het model van het werkgeheugen en het langetermijngeheugen. Cognitivisme is nog steeds een levendig onderzoeksdomein, te meer daar we steeds meer leren over hoe hersens werken. Het cognitivisme is de bron van veel didactische inzichten, bijvoorbeeld over de kracht van herhaling, manieren om aandacht vast te houden of cognitieve belasting te voorkomen en het gebruik van mind maps om informatie te structureren.
- Het constructivisme ziet leren als een activiteit om betekenis te geven aan de wereld om ons heen. Dat kan gaan om het koppelen van nieuwe ervaringen aan bestaande, maar ook (sociaal constructivisme) om de rol van de omgeving op het leren. Didactische praktijken die voortvloeien uit het constructivisme benadrukken vaak het belang van participatie naast puur acquisitie van kennis. Denk daarbij aan het oefenen van beroepsvaardigheden in een veilige omgeving, het meedraaien in een beroepsomgeving (stage) – en het gezamenlijk reflecteren op de ervaringen die dit oplevert.
Meer informatie
Over leren valt veel meer te zeggen. De veelheid informatie op internet is overweldigend. Wees er bij het bestuderen van bronnen wel alert op dat over leren ook veel mythes in omloop zijn – wijdverbreide ideeën waarvan de wetenschappelijke basis discutabel is, zoals leerstijlen. We doen hieronder een aantal suggesties voor verdere verdieping.
Kennis over leren kan gebruikt worden om bij de beoogde leeruitkomsten passend docenthandelen te kiezen. Het 3P-model biedt een structuur om dit op beredeneerde wijze te doen.
Literatuur
| Biggs, J. (1999). What the Student Does: teaching for enhanced learning. Higher Education Research & Development 18(1). 57–75. | Een beroemd artikel over hoe je studenten tot diep leren kunt bewegen. |
| Jordan, A., Carlile, O. & Stack, A. (2008). Approaches to learning. Berkshire: Open University Press. | Er zijn veel boeken over leertheorie. Dit is een boek dat toegankelijk is, modern en praktijkgericht. |
| De Bruyckere, P. & Hulshof, C. (2016). Jongens zijn slimmer dan meisjes. 35 mythes over leren en onderwijs. Leuven: Lannoo Campus. | Een lekker leesbaar boek over onderwijsmythes. |
| Schaap, H., Baartman, L. & De Bruijn, E. (2012). Students’ Learning Processes during School-Based Learning and Workplace Learning in Vocational Education: A Review. Vocations and Learning 5. 99–117. | Een wetenschappelijke publicatie over leren specifiek in de context van het beroepsonderwijs. |
| Tynjälä, P. (2013). Toward a 3-P model of workplace learning: a literature review. Vocations and learning, 6(1). 11–36. | Een wetenschappelijke publicatie over het 3P-model in de context van beroepsonderwijs |
Blogs en vlogs
- Over leertheorieën is er een indrukwekkend, interactief schema gemaakt.
- Instructionaldesign.org biedt een kernachtige beschrijving van heel veel leertheorieën.
- De visie op onderwijs van de HU is duidelijk beïnvloed door het sociaal constructivisme.