Optometrie en Orthoptie voeren programmatisch toetsen in.

Programmatisch toetsen staat in de belangstelling. Steeds meer opleidingen gaan ermee aan de slag. Maar wat houdt het eigenlijk in? ‘Het is een onderwijskundig totaal concept: het gaat over de hele manier waarop jij je onderwijs inricht.’ De opleidingen Optometrie en Orthoptie zijn er al een eind mee op weg.

Het gaat om meer dan alleen toetsing, legt projectleider Fedde Kloppenburg uit. ‘Het is onderdeel van een bredere curriculumvernieuwing. De opleidingen zijn eerst gaan samenwerken, wat je steeds meer in het onderwijs ziet: ze zijn hun opleidingen integraal gaan aanbieden.’ Wat was de aanleiding daarvoor? ‘Ook in het werkveld zijn er steeds minder eilandjes: daar wil het onderwijs in meebewegen.’

Onderwijsvernieuwing bij deze opleidingen begon zeven jaar geleden. Meekijken met aanverwante organisaties was er niet bij: de opleidingen Optometrie en Orthoptie zijn uniek in Nederland. Na een vertraging werd het proces vier jaar geleden opnieuw opgestart, met begeleiding van Fedde. ‘We zijn eerst een gezamenlijk propedeusejaar gaan ontwerpen,’ vertelt docent optometrie Mirjam van Tilborg. ‘We wilden onze krachten in het eerste jaar van de opleidingen bundelen.’

Overeenkomsten waren er genoeg. ‘We hebben een eigen beroepscompetentieprofiel, waarbij zes van de zeven competenties identiek zijn,’ legt docent orthoptie Rhodé Kersbergen-Bregman uit. Vertrekpunt waren componenten uit een onderwijskundig model: ‘De casuïstiek uit de beroepspraktijk staat nu centraal, dat is vooral de winst die ik daarin zie.’ Bijkomend voordeel: de studenten leerden werken in leerteams. Mirjam: ‘Een grote verandering voor ons was de specifieke aandacht voor leerteambegeleiding.’

Hoe kwamen de opleiders vervolgens uit bij programmatisch toetsen? Rhodé: ‘We willen de ontwikkeling van de student volgen en stimuleren met feedback.’ Ondersteuning bij de invoering kregen ze van toetsexpert Matthijs Noorlander. ‘Het werkveld vraagt om zelfsturende professionals,’ licht hij toe. ‘Meer nadruk op eigenaarschap van de student.’ Een uitgangspunt dat goed past binnen de vernieuwing van de opleidingen: ‘We willen het leerproces van de studenten stimuleren en er een continu proces van maken,’ stelt Rhodé.

Corona maakte van toetsing bovendien een acuut vraagstuk. Mirjam: ‘Door de lockdown konden een aantal praktijktoetsen bij ons niet doorgaan. Op hun stageplek konden de studenten die toets wel doen. Waarom zouden we dat dan op de hogeschool nog eens overdoen?’ Om ervoor te zorgen dat studenten geen onnodige studievertraging opliepen, was het nodig om buiten de gebaande paden te denken. In het tweede studiejaar voerden de opleidingen systematische evaluatie in, als opstapje richting programmatisch toetsen: ‘We zijn de feedback cyclus concreter gaan toepassen,’ legt Rhodé uit, ‘door de leerteams erbij te betrekken en te toetsen in grotere eenheden.’

Basis voor de toepassing van feedback: casussen uit de beroepspraktijk. Rhodé: ‘We zijn het om gaan draaien: wat moet een student allemaal weten om een klacht van een patiënt te herkennen en een diagnose te stellen?’ Mirjam begint haar lessen inmiddels niet meer met basiskennis maar met de vraag: wat is positieve gezondheid? ‘We leren onze studenten uitdagender denken. Minder informatie tot zich nemen, meer geïnteresseerd onderzoeken.’ De studenten leren vanaf het begin om klinisch te redeneren, als beginnende beroepsbeoefenaars.

Programmatisch toetsen bleek daarbij een prima concept. Waar moet je op letten als je er gebruik van gaat maken? In de eerste plaats betekent het nogal wat voor de rol van de docent, als een coach of begeleider die helpt om de juiste keuzes te maken. Mirjam: ‘Docenten willen weten dat de basiskennis geborgd is.’ Aandacht voor professionalisering van docenten is belangrijk, maar het gaat vooral om bewustwording: ‘Er gebeurt al veel goeds op de werkvloer. We zijn op heel veel vlakken bekwaam, maar dat wordt niet altijd hardop uitgesproken.’

Ander belangrijk aandachtspunt: duidelijkheid over de input voor de beoordeling. Rhodé: ‘Er moet consensus zijn over de ‘datapunten’ die je in de loop van het studiejaar verzamelt.’ Datapunten kunnen voortkomen uit gesprekken met studenten in leerteams of bestaan uit harde eisen: hier moet de student echt wat laten zien. ‘De inhoud daarvan is de grootste uitdaging. Daar mag geen ruis over ontstaan.’ Daarvoor is het nodig om duidelijk te maken waar je naartoe wil: ‘Eerst vastleggen wat het verhaal van het studiejaar is en wat de studenten aan het eind moeten laten zien.’

Met welk systeem de opleiders de datapunten gaan verankeren is nog niet duidelijk. Maar de basis voor programmatisch toetsen in beide opleidingen is gelegd, waarmee de vernieuwing van het curriculum een logisch vervolg krijgt.

Programmatisch toetsen (Husite toetsing)
‘Het gaat om de doorgaande ontwikkeling’ (TLN)
Opleiding optometrie
Opleiding orthoptie