Casus
In het leerteam verrast Demi je regelmatig met opmerkingen waarin ze goed in staat is om theorie uit te leggen aan anderen. Toch haalt ze maar niet haar tentamens. In een gesprek geeft ze aan dat ze twijfelt aan de studie, want ze vindt alles heel leuk maar echt leren vindt ze lastig. Ze geeft aan dat haar vorige begeleider over hoogbegaafdheid is begonnen. Zou dat het kunnen zijn?
Wat verstaan we onder hoogbegaafdheid?
Algemeen
Hoogbegaafdheid is een concept zonder duidelijke definitie omdat het geen stoornis is. Het betreft in het algemeen mensen met een uitzonderlijke intelligentie, creativiteit en denkpatroon. Ondanks dat hoogbegaafden een uitzonderlijke intelligentie hebben, is dit niet hetzelfde als hoog intelligent zijn.
Het gaat bij hoogbegaafden om anders denken, maar ook om anders voelen en ervaren. Ze hebben vaak een breed scala aan interesses, een bijzonder gevoel voor humor en een hoge mate van empathie en betrokkenheid. Ze kunnen ook opvallend taalgebruik hebben, een kritische instelling tegenover volwassenen (leraren inbegrepen), en soms zijn hoogbegaafde mensen ook hoog sensitief.
Belangrijke kenmerken IQ
Iemand met een IQ van 130 wordt als hoogbegaafd beschouwd, al is dit niet altijd een harde grens. Bij ongeveer 2,5% van de bevolking is dit het geval. Een hoog IQ is overigens geen garantie voor uitzonderlijke prestaties.
Falen
Hoogbegaafde mensen hebben meestal op jonge, en soms oudere leeftijd, geen ervaring gehad met falen, je best doen en leren leren. Ze doorlopen soms (te) makkelijk de basisschool en middelbare school. Op het moment dat er sprake is van een echte uitdaging, ontbreekt het hen aan executieve functies voor een goede aanpak van een probleem/uitdaging. Ze ontwikkelden immers nooit een goede studiemethode.
Wat zijn executieve functies en wat heb je eraan?
Executieve functies zijn denkprocessen die je in staat stellen om je gedrag, gevoelens en gedachten te sturen. Zo ontwikkel je doelgericht en sociaal gedrag op school als ook daarbuiten. Executieve functies zijn de basis voor zelfsturing en leren leren. Denk bijvoorbeeld aan een adequate leer-en werkhouding.
Onderpresteren
Onvoldoende stimulans kan leiden tot onderpresteren bij hoogbegaafde kinderen/studenten. Ze gaan zich vervelen, met een ernstig gebrek aan motivatie tot gevolg. Onderpresteren ontstaat ook wanneer de student niet wil opvallen tussen leeftijdsgenoten. In de klas zie je dit wanneer een leerling bijvoorbeeld één op één bijzondere vragen stelt en ideeën heeft, maar dit tijdens de lessen en groepsopdrachten niet laat zien. Hoogbegaafde studenten proberen niet op te vallen in de groep. Ze willen geaccepteerd worden als een gelijke.
Ander referentiekader
Ook het samenwerken of volhouden van de studie kan een probleem opleveren. Hoogbegaafden hebben een ander denkpatroon. Dat sluit vaak niet goed aan bij de leerstof of bij hun leeftijdsgenoten. Ze maken snelle denkstappen die door andere studenten als bedreigend of arrogant beschouwd worden. Dit zijn hoogbegaafde studenten niet, hun referentiekader is simpelweg anders.
De samenwerking wordt bemoeilijkt doordat een hoogbegaafde student bijvoorbeeld al een heel duidelijk plaatje voor ogen heeft, voordat de opdracht is uitgelegd. Hij/zij/hen wil dan aan de slag gaan en heeft het al helemaal uitgedacht. De rest heeft echter een moment nodig om zelf ook na te denken. Door deze andere manier van communiceren, is er kans op frictie en irritatie. De hoogbegaafde student kan zich onbegrepen gaan voelen en raakt daardoor de motivatie kwijt. Gebeurt dit vaak genoeg, dan verdwijnt de interesse in de studie en lukt het de hoogbegaafde student niet deze af te ronden.
Hoe kun je als begeleider ondersteunen?
DO’s
Laat zien dat hoogbegaafdheid meer is dan een uitzonderlijke intelligentie.
*Onderaan het artikel staan een paar boekentips waar je de student naar zou kunnen verwijzen. Het is echt een andere manier van ervaren, niet alleen maar van heel slim zijn, zoals we in de maatschappij nog wel eens denken.
Geef studenten maatwerk, dat is een belangrijke oplossing:
- Sommige samenwerkingsopdrachten kunnen wellicht op een andere manier worden ingevuld.
- Wordt de lesstof begrepen, maar de vraagstelling op het tentamen niet, dan kan er wellicht met een docent een andere vorm gevonden worden. Soms kan het helpen als een opdracht alleen gemaakt wordt, of dat een hoogbegaafde student een verdiepende opdracht krijgt. Let hierbij wel op dat het niet om meer werk gaat, maar om ander soort werk.
- Erken dat de hoogbegaafde student inderdaad anders denkt, maar dat niet alles aangepast kan worden. Elke opdracht alleen maken is niet mogelijk, noch elk tentamen mondeling afleggen. Vertel eerlijk hoe dat zit in het systeem, en gebruik goede argumenten. Kun je dat eigenlijk niet goed verantwoorden? De student denk graag met je mee, en heeft meestal zelf al 100 andere oplossingen.
- Het beste wat je kunt doen, is luisteren naar de hoogbegaafde student en hem/haar faciliteren.
- Daarnaast is het belangrijk dat deze studenten in contact komen met peers (gelijkgestemden). Dit kan via de supportgroep die we aanbieden vanuit het SSC, maar ook via groepen en stichtingen (zie onderaan).
Vervolg casus
Terug naar Demi. Een training voor executieve functies zou waardevol kunnen zijn: Hoe maak ik een planning? Hoe leer ik eigenlijk? Hoe ga ik gedisciplineerd aan het werk? Hoe kan ik mijn communicatie aanpassen zodat het samenwerken beter verloopt? De HU geeft trainingen voor deze student, maar ook de supportgroep besteedt hier aandacht aan. Neem de student eens apart en benoem wat je ziet: ‘Volgens mij kan jij meer dan je hier laat zien, zullen we samen een andere opdracht voor je bedenken?’ Begeleid hoogbegaafde studenten hierbij goed, ze hebben vaak nog hulp nodig om uit de leerkuil te komen. Maar je zult zien hoe snel ze opbloeien wanneer ze echt gaan groeien.
Extra ondersteuning voor de student:
- Supportgroep voor hoogbegaafde studenten
- Trainingen: Leren moet je leren, masterclass tentamentraining, krachtig sensitief, stress les(s)
- Boekentip: Tessa Kieboom: Meer dan Intelligent
- Ontmoeten: stichtinghoogbegaafd.nl
- Extra ondersteuning voor de docent:Hoogbegaafdheid beter begrijpen: Waarom behalen zo veel hoogbegaafden geen diploma?
- Boekentip: Renata Hamsikova: Intens, authentiek en vrij
- Anouke Bakx: Hoe dan?! Pakkend onderwijs voor begaafde leerlingen.
Modellen van hoogbegaafdheid:
- Op deze site staan modellen over hoogbegaafdheid die laten zien dat het IQ maar een klein onderdeel is van hoogbegaafdheid.
- Het Zijnsluik van Tessa Kieboom
- Delphi-model Hoogbegaafdheid
- Meerfactoren model Hoogbegaafdheid