deelnemer leergang leiders in onderwijsinnovatie
Leiders in onderwijsinnovatie spelen een belangrijke rol bij het vrijmaken van ontwikkelenergie. Naast de concepten, modellen en instrumenten is vooral hun eigen handelen één van de belangrijkste verandertools van een onderwijsinnovatie. De kunst voor leiders is om te weten waar hun kracht ligt en / of wanneer ze in hun kracht staan om deze vervolgens functioneel in te zetten. Om te onderzoeken waar onze kracht ligt als leider van een onderwijsinnovatie staan we stil bij het concept authentiek leiderschap. We benaderen dat concept aan de hand van de theorie over authentiek leiderschap en vervolgens in de praktijk aan de hand van de wereld van de Aikido. Waarbij de kernvraag is: wat doe je als authentiek leider om onderwijsinnovaties naar een succes te brengen?
Tijdens mijn master Cultuur en Verandering heb ik voor het eerst kennis mogen maken met het onderwerp authentiek leiderschap, waarbij ik gebruik heb gemaakt van het boek “Discover your true North” van Bill George (2015). Bill George geeft authentiek leiderschap weer in vijf dimensies, namelijk:
Een doel met hartstocht najagen;
Duidelijk waarden aanhangen;
Met je hart leiden;
Duurzame relaties onderhouden;
Zelfdiscipline tonen
Hetgeen ik destijds opgestoken heb is dat “Groeien gaat van binnen naar buiten. Hetgeen je leuk vindt geeft je energie. Hierdoor zullen je resultaten verbeteren. Het zorgt voor een betere duurzaamheid van je eigen zijn, qua geest en gezondheid”. Ik ben benieuwd of hetgeen vandaag gepresenteerd wordt aansluit bij hetgeen ik destijds meegekregen heb betreft authentiek leiderschap tijdens mijn Master. En zal mijn vraag beantwoord worden, namelijk: wat doe je als authentiek leider om onderwijsinnovatie naar een succes te brengen?
Authentiek Leiderschap
Boudewijn Tinholt deelt in de ochtend zijn kijk op authentiek leiderschap met ons. Hij is er van overtuigd dat de kracht van mensen het grootst is als ze trouw zijn aan hun eigen waarden en drijfveren. Mensen zijn vele malen succesvoller en gelukkiger als ze trouw zijn aan zichzelf binnen de omgeving waarin ze zich bevinden.
Gedurende zijn presentatie komen er verschillende termen voorbij: bij jezelf blijven, in je kracht staan, verbinding, bruggen, actie luisteren, niet invullen, (door) vragen, etc. De volgende punten zijn bij mij duidelijk blijven hangen:
Ben jezelf en doe iets wat je leuk vindt. Weet wat je wilt door naar jezelf te luisteren. Als jij iets doet waar jij zelf in gelooft dan zullen mensen dat voelen. Op die manier kunnen mensen aanhaken. Al gauw genoeg valt een eerste kwartje betreft mijn leiderschap en het project onderwijsinnovatie. Ik heb stiekem altijd het gevoel gehad met 1-0 achter te staan. En het belangrijkste van allemaal is dat ik duidelijk merkte dat ik niet mezelf kon zijn. Dat is waar Boudewijn zijn presentatie mee opende: blijf bij jezelf!
Ervaren van weerstand. Boudewijn geeft aan dat het is goed om bij jezelf na te gaan wanneer jij zelf weerstand ervaart. Ik kan gelijk wel een paar dingen noemen, namelijk treuzelaars. Ik vind het juist prettig om meters te maken. Een ander punt dat ik vervelend vind is als mensen denken dat ze onmisbaar zijn. Dit heeft mijn inziens met vertrouwen te maken. Er valt voor mij een tweede kwartje: mijn eigen weerstand projecteer ik op anderen. Deze onderwijsinnovatie gaat voor mij (echt) te langzaam! En het stoort me dat men de touwtjes niet los durven te laten.
Leer de ander begrijpen. Boudewijn geeft aan dat het goed is om de ander te leren begrijpen. Dit kun je doen door je empathisch op te stellen, in te leven en actief te luisteren. Op die manier maak je verbinding met de ander. En hier valt voor mij het derde kwartje. Ik begrijp oprecht niet dat iedereen zegt een gezamenlijk eerste jaar te willen, en dat dit, om welke reden dan ook, toch op losse schroeven staat. Als we allemaal toch hetzelfde willen, zouden we een gezamenlijke motivatie (kunnen) hebben? Blijkbaar heb ik te weinig verbinding gemaakt en weet ik niet wat zij echt willen.
Boudewijn introduceert de piramide die hij zelf heeft ontworpen, de piramide van Tinholt. Deze bevat lagen welke als volgt zijn verdeeld van onder naar boven: essentie, richting en actie. Het doel van deze piramide is om het gesprek aan te gaan rondom een vraagstuk waarbij je door middel van de piramide eerst terug komt bij de essentie van het vraagstuk om vervolgens weer met deze piramide stappen naar boven te maken om tot actie te komen. Deze actie zal dan passen bij de essentie. De piramide zelf is uniek. Het is zeker een handige tool om te gebruiken om terug te gaan wat de essentie is van het probleem en of de actie past bij jouw authenticiteit.
Figuur 1. Piramide van Tinholt (2018)
Mijn verwachting van de dag is: weer een beetje meer van mezelf leren kennen. En dat doel is nu al behaald.
Authentiek leiderschap in de praktijk – Aikido
In de middag neemt Marcel Dols ons mee in de Aikido. Dit is het praktijkgedeelte van de studiedag waarbij de verbinding tussen brein, hart en bekken centraal staat. Door zelf de oefeningen te mogen ervaren, heb ik kunnen voelen wat voor een effect het heeft op “je zijn” als je in je kracht staat. Dit was ook duidelijk terug te zien bij collega’s die vergelijkbare of dezelfde oefeningen ondervonden. Magie!
Ik zal punten die na de verschillende praktijkoefeningen zijn blijven hangen graag met jullie willen delen, namelijk:
De invloed van onvoorwaardelijk. Marcel doet een oefening waarbij hij laat voelen hoe jouw lichaam reageert bij iemand die je dierbaar is en iemand die je niet mag. Oosterse benadering is wanneer hoofd, hart en bekken met elkaar in verbinding zijn sta je in je kracht. Woorden die daar bij passen zijn: onvoorwaardelijk, vrij, nieuwsgierig, ontspannen, open, liefdevol, etc. Wanneer de verbinding tussen hoofd en hart verbroken is ontstaat er een boven en een onder. Op dat moment ga je vechten of vluchten. Het woord dat daar bij past is “oordeel”. Ook de westerse manier wordt uitgelegd, namelijk wanneer je bekkenbodem gespannen is krijgt het middenrif minder ruimte waardoor je gaat adem halen (waarbij de nadruk wordt gelegd op “adem halenà overleven”.) Als je bekkenbodem ontspannen is krijgt het middenrif meer ruimte en kun je ademen. Wanneer kunt ademen i.p.v adem halen sta je in je kracht.
De invloed van zwaartekracht. Leg hierbij jouw focus op de onderkant, namelijk de kant van de zwaartekracht. Op die manier sta je in je kracht. Dit kan ook door jezelf de vraag te stellen hoe bijvoorbeeld de grond voelt onder je voeten. Of je voelt bewust met je billen de stoel, hoe voelt deze aan? Warm of koud? Hard of zacht? Of je wrijft met je vinger aan de onderkant van je kin. Ook hier zie ik dat deze methode werkt en dat zwaartekracht ervoor zorgt dat je in je kracht komt te staan.
De invloed van ruimte. In de Aikido is er altijd ruimte om te kunnen handelen in een stresssituatie zonder te vluchten/ vechten. Dit door je perspectief te vergroten. Verleg je aandacht naar de ruimte waar je je bevindt. Vervolgens ga je een stap verder, namelijk in je gedachte ga je uit die ruimte en betreed je het gebouw en tot slot naar buiten. Door het vergroten van je perspectief geef je jezelf meer ruimte om de ontspanning op te zoeken.
De invloed van verbinding maken. Marcel brengt het verbinden met de ander onder de aandacht. Hiervoor tekent hij een route/ cyclus op het bord met de woorden: (Los) laten van je oordeel, uitnodigen als de ander dat ook wilt, dan zul je elkaar ont-moeten en kun je vervolgens toevoegen/ stappen maken. Deze cyclus kun je toepassen op elk vraagstuk, zolang je dit maar in die vaste volgorde doet.
De invloed van verwachtingen. Wanneer je zelf al een verwachting creëert is de kans aanwezig dat deze niet wordt vervuld en dat zorgt voor teleurstelling. Dit is natuurlijk een beetje in het verlengde van het oordelen. Oordelen en invullen leiden vaak niet tot een positief effect.
Door het zien maar ook zelf te ervaren van de oefeningen lijkt het alsof ik bij het programma “Mind Fuck” heb gezeten. Het is raar, het voelt onwerkelijk en wat zweverig, maar wel bijzonder. Wat mij betreft is daar geen verklaring voor nodig, ik heb het zelf mogen voelen en dat heeft mij doen verwonderen. Aikido in het dagelijks leven, ik kan daar niet gelijk concrete leerpunten mee verbinden. Met name het gat tussen het ervaren en dat terug brengen in de praktijk is een moeilijke vertaalslag. Ik heb wel het gevoel gehad dat een ieder het heeft kunnen ervaren. Voor mij is die ervaring al een waardevolle aanvulling. Het is wel heel duidelijk naar voren gekomen dat wanneer je in je kracht staat je geen weerstand hoeft te bieden. Wat aansluit bij de ochtend, namelijk: blijf bij jezelf! Mijn verwachtingen zijn deze dag meer dan volbracht. Het was een dag waarbij sommigen uit hun comfortzone hebben moeten stappen, wat mooi is om te zien. Ik heb in ieder geval iedereen zien lachen. Of te wel, een geslaagde dag met oprecht een leuke groep.
Het leuke is doordat ik dit nu heb opgeschreven ik de dag nogmaals herbeleef en ik vanuit een ander perspectief naar de middag ben gaan kijken. Het heeft mijn geest verruimd.
Conclusie
Als ik terug kijk naar de kernvraag “wat doe je als authentiek leider om onderwijsinnovaties naar een succes te brengen?” vind ik het lastig om daar concreet een antwoord op te geven. Het is mij wel duidelijk dat jij, leider van een onderwijsinnovatie, als persoon invloed hebt op het bijdrage aan succes van het project. Ik concludeer dat zowel het theoriegedeelte van Boudewijn Tinholt als het praktijkgedeelte van Marcel Dols (deels) aansluiten/ overeenkomsten hebben bij de theorie van Bill George.
Figuur 2 De vijf dimensies van authentiek leiderschap (George, 2015)
Ze geven alle drie aan dat er meer is dan leiden met je ratio, namelijk leiden met je hart (buik/bekken). Ook geven ze alle drie aan dat je iets moet doen dat je leuk vindt, met andere woorden weet wie jezelf bent om te begrijpen wat jouw passie is om vervolgens met hartstocht je doel na te kunnen jagen. Indirect geven ze aan dat authentiek leiderschap te leren is, bijvoorbeeld door na te gaan door welke waarden je wordt gedreven. Dit is namelijk persoonlijk en kunnen niet door een ander worden bepaald. Tot slot is ook verbinden naar voren gekomen. Dit is te vergelijken met het onderhouden van duurzame relaties, werk als leider aan een persoonlijke relatie. Dit hangt samen met vertrouwen, toewijding, begrip en openheid.
Wat niet echt naar voren is gekomen waar Bill George wel over spreekt bij authentiek leiderschap is het onderdeel ‘zelfdiscipline tonen’. Vaak leggen leiders de lat hoog en dat wordt dan meestal ook verwacht van de anderen. Jij als leider aanvaardt de volledige verantwoordelijkheid en de gevolgen. Jij, als leider, houdt ook anderen verantwoordelijk voor hun prestaties. En wanneer je daar als leider in tekort schiet, geef die ‘fout’ dan onmiddellijk toe. Het is wel goed om na te gaan of jij in het dagelijks leven zelfdiscipline ervaart, anders krijg je het als leider behoorlijk lastig.
Ik ben me er na deze dag meer van bewust dat wanneer je vanuit je hart kan werken, wanneer je een setting hebt waar je jezelf kan zijn, je energie creëert en vanuit die hoek invloed kan uitoefenen als leider op een (onderwijsinnovatie)proces. Dit bevestigt dat de beslissing die ik genomen heb om afstand te nemen als projectleider de juiste is geweest. Ik kon in deze setting niet mezelf zijn. En dat komt niet ten goede aan het project. Ik ben ervan overtuigd dat je authentiek leiderschap kan leren door te oefenen, oefenen en oefenen. Door dingen te ervaren, zowel positief als negatief, werk je aan je eigen kompas. Door deze middag ben ik weer een stukje dichter bij het ontwikkelen van mijn eigen groei. Wie ben ik en wat maakt mij origineel? Mijn antwoord daarop is: Puur Lieve! Wees jezelf en durf je kwetsbaarheid te laten zien.