De afgelopen tijd hebben we de werkvorm ‘contemplatieve dialoog’ veelvuldig gebruikt binnen de HU. In acht verschillende opleidingen hebben we deze werkvorm toegepast met veelal mooie resultaten. In deze blog nemen we je mee in deze werkvorm. Misschien is het een vorm die ook voor jou toepasbaar is.
Wanneer gebruik je een contemplatieve dialoog?
Onderwijsinnovaties leiden nog wel eens tot stagnatie, omdat de innovatie voorbijgaat aan inhoudelijke debatten met docenten. Wanneer een klein groepje enthousiaste innovatoren aan de slag gaat en anderen probeert ‘mee te nemen’ in de innovatie, blijkt toch vaak dat veel docenten aan het einde van de rit geneigd zijn deze innovatie niet te implementeren. Een innovatie is pas geslaagd wanneer docenten zich eraan kunnen verbinden. Bij de start van een innovatie blijken er vaak verschillende ervaringen, opvattingen en standpunten te zijn. Het is een kunst om gebruik te maken van verschillen in kennis, inzichten en ervaringen van collega’s, want in de praktijk blijkt dat best ingewikkeld. Hoe kun je dit toch doen? Natuurlijk zijn daar vele wegen die naar Rome leiden. We bekijken nu de contemplatieve dialoog, een vorm die we hebben afgekeken van de katholieke Jezuïeten. De werkvorm wordt gebruikt om iedereen te horen, verschillen te benutten en gedragen besluiten te kunnen nemen.
We zetten deze vorm in vanuit de overtuiging dat de krachtigste innovaties ontstaan door de aanwezige diversiteit aan kennis, talenten, ervaringen en overtuigingen te combineren. En niet vanuit de gedachte dat we dwarsliggers moeten verleiden om zonder al te veel te morren mee te laten gaan in de verandering. De contemplatieve dialoog zorgt ervoor dat er interactie en dialoog plaatsvindt, wat belangrijk is om inbreng, bijsturing en verbinding te laten plaatsvinden.
Wat is een contemplatieve dialoog?
Eerst een klein stukje geschiedenis: Ignatius van Loyola stichtte in de 16e eeuw een katholieke religieuze orde: de Jezuïeten. Hij vond dat mensen contemplatief (beschouwend) zouden moeten zijn bij wat ze doen. Mensen zouden volgens hem voortdurend moeten reflecteren op de diepere betekenis van het handelen, zodat de goddelijke oorsprong goed kan doordringen in het doen en laten van de mens. Hieruit ontstond een werkvorm genaamd de contemplatieve dialoog.
Ook in niet religieuze bijeenkomsten, zoals onderwijsinnovaties op de HU, komt de contemplatieve dialoog goed van pas. Het zorgt ervoor dat iedereen gehoord wordt, het waardeert de diversiteit aan inbreng en het kan richtinggevend zijn in het komen tot een gezamenlijk beeld. Daarom maken we graag gebruik van de contemplatieve dialoog. We doen dit als volgt:
– Je brengt een groep samen, die gezamenlijk naar een stip op de horizon werkt.
– Er wordt een vraagstuk, visie of casus voorgelezen. Deelnemers reageren hier niet op.
– Na het voorlezen volgt de eerste ronde. Deze begint met vijf minuten bezinningstijd in stilte. In deze 5 minuten gaan mensen in op de vraag ‘wat roept het bij je op?’ Deelnemers kunnen dit opschrijven om hun gedachten te ordenen.
– Vervolgens geven alle deelnemers een voor een hun antwoord op de vraag ‘wat roept het bij je op?’ Ze kunnen dit doen door hun geschreven tekst voor te lezen. Deelnemers reageren niet op elkaar, niet verbaal en niet non-verbaal.
– Daarna start ronde twee: ook deze start met vijf minuten stilte waarin iedereen bezint op de vraag ‘wat roept ronde 1 bij je op?’ Ook dit kan opgeschreven worden.
– Na de stilte vertelt iedereen dit een voor een. Ook hierin reageren deelnemers niet op elkaar.
– In een derde ronde kan een gezamenlijk gesprek plaatsvinden, terugkijkend op wat er gezegd is op de eerste twee ronden. Hier kan een gezamenlijk beeld of gezamenlijke acties ontstaan aan de hand van wat er besproken is.
Voorbeeld uit de praktijk
Op plekken waar we de contemplatieve dialoog hebben ingezet zien we dat bijvoorbeeld een projectgroep (de initiatiefnemers van een innovatie) een visie of een verandervoorstel op papier hebben gezet en dat graag willen delen met de rest van het team. Ze zijn benieuwd wat de rest van de docenten hiervan vinden en ze willen feedback verzamelen en meenemen in hun ideeën. Ze willen hierbij iedereen de gelegenheid geven om te reageren.
De contemplatieve dialoog leent zich goed om oprechte reacties te ‘vangen’. Er ontstaat een uitwisseling tussen beide groepen (de schrijvers en de niet-schrijvers van de visie). Door niet gehaast te zijn, maar de tijd te nemen voor deze dialoog en door niet te willen sturen op uitkomsten ontstaat er een sfeer waarin mensen zichzelf kunnen uitspreken. Er is veel inhoudelijke vrijheid voor de deelnemers om niet de alleen cognitieve gedachten, maar ook juist gevoelens te laten spreken. De rust die ontstaat door de stiltes en het feit dat er binnen de rondes niet gereageerd wordt op elkaar zorgt voor een sfeer van veiligheid en respect. En omdat in deze gestructureerde vorm iedereen aan de beurt komt hoeft niemand te ‘vechten’ voor zijn spreektijd. Ook het niet mogen reageren op elkaar zorgt ervoor dat alle meningen neutraal beluisterd worden; het schept evenwicht in de groep.
In deze online tijd hebben we de contemplatieve dialoog ook digitaal uitgevoerd. Het voordeel van fysiek bij elkaar zijn is dat je de energie die hierdoor ontstaat beter ervaart. Het voordeel van een digitale contemplatieve dialoog is dat mensen vanuit hun vertrouwde omgeving zich wellicht makkelijker blootgeven. Wanneer je digitaal afspreekt is het goed om aan te geven dat het belangrijk is dat deelnemers zich niet laten afleiden (door bijvoorbeeld e-mail, telefoons of katten die voor de webcam verschijnen).
Na afloop van de contemplatieve dialoog bespreekt de projectgroep waar ze staan met hun veranderinitiatief. Ze halen het ‘net’ weer op, om daarna met elkaar een volgende stap te bepalen. Op deze manier blijft de projectgroep in verbinding met de rest van de groep en zorg je ervoor dat er met elkaar gedacht wordt in plaats van voor elkaar te denken.
De contemplatieve dialoog kun je dus gebruiken om verschillende meningen en opvattingen op tafel te krijgen waarbij anderen goed luisteren. Een vorm waarbij je op een respectvolle manier ’tegenspraak’ mogelijk maakt die nodig is om tunnelvisie te voorkomen en die het mogelijk maakt dat iedereen zich aan de innovatie kan blijven verbinden. Innovatie en verandering vraagt om reflectie, samenwerking, diversiteit en synergie!