Hoe kunnen we ervoor zorgen dat duurzaamheidsvraagstukken als klimaatverandering, energietransitie en ontbossing een integrale plaats krijgen in het voortgezet onderwijs? Aankomende leraren natuurkunde, scheikunde, biologie, techniek en aardrijkskunde hebben behoefte aan meer inhoudelijke en pedagogische kennis hierover. Peter Duifhuis van Hogeschool Utrecht begon in januari met zijn promotieonderzoek om samen met lerarenopleiders en studenten duurzaamheidsonderwijs verder te ontwikkelen.
“Momenteel besteden maar heel weinig scholen voor voortgezet onderwijs in Nederland structureel en integraal aandacht aan duurzaamheid”, vertelt Peter Duifhuis. “Veel docenten in het leergebied Mens en Natuur vinden dat duurzaamheid deel uitmaakt van hun vak, maar ze weten niet goed hoe ze dit in verbinding met hun eigen schoolvak kunnen vormgeven. Duurzaamheid is een heel complex onderwerp dat veel discussie oproept.”
Complex en onzeker
“Onderwijs over duurzame ontwikkeling vraagt deskundigheden en werkwijzen die in het reguliere bèta-onderwijs minder gebruikelijk zijn: een probleemgestuurde leerstofordening, buitenschoolse projecten, interdisciplinaire samenwerking en redeneren op basis van onzekere of onvolledige informatie. Ook krijgen docenten bij onderwijs over duurzame ontwikkeling te maken met morele discussies en met allerlei emotionele reacties, zoals boosheid, fatalisme, paniek en activisme. In de praktijk blijkt het dan ook moeilijk om duurzame ontwikkeling goed in te bedden in de bèta-onderwijspraktijk.”
Vakoverstijgende blik nodig
“Om duurzaamheidsonderwijs vorm te geven, moeten leraren in staat zijn een grondige analyse van de leerdoelen en de vakinhoud te maken. Ze moeten ook weten hoe leerlingen deze inhoud kunnen leren en welke didactische benaderingen en ontwerpkeuzes daar geschikt voor zijn. Als docent heb je daarvoor een vakoverstijgende blik nodig. Vanuit een coachende rol moet je de bijdragen vanuit de verschillende expertises inhoudelijk, didactisch en organisatorisch kunnen verbinden en diepgang kunnen bereiken. Vaak zijn er geen eenduidige oplossingen. Zo zijn spaarlampen in armere landen niet altijd een goed idee. Ze branden snel door vanwege de instabiele elektriciteitsvoorziening en bovendien is er vaak geen recylingsysteem. Hoe ga je om met die ‘zachte’ kant van je vak? Hoe geef je les over onderwerpen waar je zelf als docent ook niet veel vanaf weet? Hoe leid je een discussie? Daarmee zijn bètadocenten vaak niet zo vertrouwd.”
Duurzaamheidsonderwijs ontwikkelen
“De lerarenopleidingen biologie, natuurkunde, scheikunde, techniek en aardrijkskunde van Instituut Archimedes hebben sinds 2018 een interdisciplinaire semestercursus Lesgeven in Mens en Natuur (LMN). Centraal thema van de cursus is Leren voor Duurzame Ontwikkeling. Ik ben daar als onderzoeker bij betrokken. We willen deze cursus verder gaan ontwikkelen in een ‘levend laboratorium’ van interdisciplinair onderwijsaanbod. Welke inhoudelijke kennis, inzicht, vaardigheden en houding zijn passend en hoe kan dit overgedragen worden? De bedoeling is dat het proces leidt tot ontwerpprincipes die richtinggevend kunnen zijn voor soortgelijke opleidingspraktijken. De cursus LMN heeft dus een dubbele rol: enerzijds leiden we studenten op om als docent duurzaamheidonderwijs te verzorgen, anderzijds vormt de cursus zelf een praktijk waarin de opleiders duurzaamheidsonderwijs vormgeven en ideeën hierover ontwikkelen.”