Bij leerprocessen waar studenten minder vertrouwd mee zijn, stellen ze zichzelf vaak vragen als ‘doe ik het wel goed?’, ‘wat gaat het opleveren?’ en ‘kan ik wel aan de juiste informatie komen?’ Deze onzekerheid brengt veel emoties met zich mee en kan ervoor zorgen dat studenten vastlopen in hun studie en veel aandacht vragen van hun docenten. Stijn Bollinger onderzoekt hoe studenten en begeleiders die onzekerheid een plaats kunnen geven zodat het professionele handelen er niet door beïnvloed wordt.
“Bij het Instituut voor Recht van Hogeschool Utrecht begeleid ik studenten in hun afstudeerproject. Onzekerheid lijkt tijdens de laatste fase van hun studie een grote rol te spelen”, vertelt Bollinger. “Vanuit dit inzicht zijn we veelvoorkomende triggers van onzekerheid in kaart gaan brengen. Dat bleken:: jezelf laten zien, het ervaren van oordelen van jezelf en van anderen, risico lopen om meer tijd en energie te moeten investeren als iets niet gaat zoals verwacht, de mate van vrijheid waar een student baat bij heeft, bekwaamheid en de rol van anderen. Deze hebben we gevat in verschillende tools om studenten te helpen identificeren waar hun onzekerheid vandaan komt.”
Het aankaarten van onzekerheid
Tijdens de zoektocht naar triggers kwamen Stijn en zijn collega-onderzoeker Ritie van Rooijen erachter dat onzekerheid bij meer leerprocessen voorkomt en dat erkennen en verkennen ervan niet voldoende is. Bollinger: “We kregen regelmatig de vraag van studenten wat ze met het inzicht in hun onzekerheden kunnen doen. Een terechte vraag, waar we met een aantal tools en modellen antwoord op proberen te geven. Deze tools helpen studenten en hun begeleiders om onzekerheid te erkennen, vervolgens te verkennen door analyse en reflectie en uiteindelijk onderdeel te maken van het professionele handelen. Zo wordt onzekerheid positief en productief gemaakt. Een voorbeeld van een tool is het spel Aankaarten!. In het spel is aandacht voor de persoonlijke triggers en onzekerheid van iedereen doordat zij hun alarmbellen, ankers, aanjagers en concrete acties opschrijven. Stel dat een student nét voor het geven van een presentatie veel spanning voelt. Dit wordt ervaren als onprettig, soms zelfs verlammend. Dat is een alarmbel. Een anker kan dan zijn dat de student terugdenkt aan eerdere presentaties die heel goed gingen en een aanjager is bijvoorbeeld de interesse van het publiek die zorgde voor positieve energie. Een concrete actie kan zijn om die positieve eerdere presentatie-ervaringen op te schrijven en bij de hand te houden voordat de presentatie begint.”
Van alarmbel naar actie
“De meeste tools zijn vrij simpel in opzet, maar we zien in ons onderzoek dat veel mensen een steuntje in de rug nodig hebben om van alarmbel naar actie te gaan. Even stilstaan, wat afstand nemen en de onzekerheid erkennen en verkennen. Wat gebeurt er daar precies en hoe kun je daarmee omgaan? De tools zijn ontwikkeld op basis van studentervaringen, maar zijn ook voor andere mensen heel geschikt, zoals docenten, onderzoekers en andere professionals. De context waarin zij onzekerheid ervaren is anders, maar de onzekerheidsgevoelens zijn hetzelfde. Zij zijn allemaal weleens onzeker over hun plek in het team of hun eigen kunnen. Vanuit docenten krijgen we ook de vraag hoe zij hun studenten kunnen helpen omgaan met onzekerheid.”
Let op jezelf en haak anderen aan
Bollinger ervaart dat onzekerheid op andere gebieden aanwezig is tijdens de huidige periode van thuisonderwijs en –werk door de coronacrisis. “We zien bij afstudeerstudenten dat er nieuwe vragen op komen rondom het binnenkomen bij organisaties, het doen van interviews en wat het betekent voor hun vervolgstudie. Er is nog veel onduidelijk en dat brengt onzekerheid met zich mee. De belangrijkste tips die ik kan geven, zijn om goed op jezelf te letten en het gesprek aan te gaan met anderen. Wat ervaar je en wat zijn jouw behoeften? Erken jouw onzekerheid en bespreek deze met medestudenten of docenten. Juist die andere blik kan nieuwe inzichten geven die jou helpen om de onzekerheid te omarmen en van een alarmbel tot concrete actie te kunnen komen.”
Onzekerheid als internationaal thema
Bollinger: “Het thema onzekerheid is universeel en speelt in scholen overal ter wereld. Daarom zijn we een samenwerking aangegaan met University of Gdansk en Innocamp in Polen, Universidad Politècnica de Valencia in Spanje, Turku University of Applied Sciences in Finland, SRH in Duitsland en Business Academy Aarhus in Denemarken. We willen van elkaar leren en gezamenlijk een internationale toolbox ontwikkelen voor het hoger onderwijs om onzekerheid productief te maken. Hiervoor hebben we een Europese Erasmus+ subsidie aangevraagd.”
Onderzoekers Stijn Bollinger en Ritie van Rooijen van lectoraat Methodologie van Praktijkgericht Onderzoek werken in het onderzoeksproject Veilige Onzekerheid samen met de Instituten voor Recht en Ecologische Pedagogiek van Hogeschool Utrecht. Het onderzoek loopt sinds 2014. Recent is er met behulp van een NRO-Comenius subsidie een Afstudeertoolkit voor studenten Sociaal Juridische Dienstverlening opgeleverd.
Bron: HUOntwikkelt