“Ik wil het begrijpen,” zei Hannah Arendt. Hoe werkt ontmenselijking? Hoe wordt waarheid het slachtoffer van oorlog, zelfs na een genocide? Hoe bouw je aan gemeenschap in een post-conflict gebied? Hoe is het mogelijk dat een genocide die goed gedocumenteerd is en zowel historisch als juridisch vastgesteld is, toch zo hardnekkig ontkend wordt? Deze vragen staat centraal tijdens de reis naar Bosnië die HU docenten Alma Mustafić en Felix van Vugt maakten met studenten van minor International Development Work en van de honoursmodule over de genocide in Srebrenica.
7 Dagen waren ze in Sarajevo, een stad waar culturen samenkomen en genocide verweven is met het dagelijks leven. De oorlog is zichtbaar, onder andere in “Sarajevo rozen” – granaatinslagen gemarkeerd met rood metaal als eerbetoon: het doet denken aan de Japanse kintsugi techniek. Leonard Cohen zong hierover: “There is a crack in everything. That’s how the light gets in.”
Ze luisterden naar deskundigen over genocide, intergenerationeel trauma en de rol van kunst om hiermee om te gaan. Kunst maakt het mogelijk om te getuigen – neemt het trauma niet weg – en gemeenschappen te versterken.
In gesprekken over de politieke situatie ontdekten ze dat het conflict springlevend is en deden ze inzicht op in de overeenkomsten tussen mechanismen van ontkenning t.a.v. genocide en bij klimaatontkenning.
Het bezoek aan Srebrenica maakte diepe indruk op de studenten uit 20 verschillende landen. Ze stonden stil bij de genocide en de nationalistische haat die daaraan ten grondslag lag.
Bij de Dutchbat-compound werd pijnlijk duidelijk hoe NL faalde in zijn beschermingsplicht, een zwarte bladzijde in de geschiedenis.
Op de begraafplaats maakten de vele grafstenen en het graf van Alma’s vader de tragedie tastbaar. Haar vader werkte voor Dutchbat, kreeg niet de bescherming waar hij recht op had en werd vermoord. Pas na een langdurige rechtszaak werd de Nederlandse staat (mede-) verantwoordelijk gehouden voor de honderden mannen die vermoord werden.
Een bezoek aan de “House of Good Tones” waar kinderen van verschillende achtergronden voor de groep zongen, gaven een blik op een hoopvolle toekomst.
De verhalen van Alma & de Bosnische studenten toonden de enorme veerkracht van de mens. Volgend jaar organiseert minor International Development weer een nieuwe studiereis naar Bosnië.
Meer informatie over de minor International Development Work vind je op de minor site van de HU.
Alma Mustafić geeft les in een speciale honoursmodule over de genocide in Srebrenica: Genocide Srebrenica | Honours
NB: Felix van Vugt koos voor een duurzame manier van reizen en ging met de trein naar Sarajevo!