Gezonde Peutermonden – De mondzorgcoach als JGZ innovatie
Probleemstelling
Behandeling van cariës staat op de vijfde plaats van zorguitgaven en is de hoogste kostenpost binnen de eerstelijnszorg. Ongeveer 10% van de kinderen onder de vijf jaar lijdt naar schatting aan ernstige cariës (dmft ≥ 6) waarbij pijn, ontstekingen en abcessen serieuze gevolgen voor het dagelijks functioneren kunnen hebben. Ernstige cariës kan leiden tot verandering in eetpatroon, leerproblemen, schoolabsentie, spraakstoornissen door prematuur tandverlies, schade aan de permanente dentitie, problemen met socialisering en verminderde kwaliteit van leven van zowel ouder als kind.
Cariës in het melkgebit is een sterke voorspeller voor cariës in het blijvende gebit. Hoewel cariës door adequate zelfzorg en gezonde voedingsgewoonten in de meeste gevallen te voorkomen is, blijkt de prevalentie van cariës onder kinderen gedurende de afgelopen 25 jaar onverminderd hoog gebleven. 41% van de vijfjarige kinderen heeft cariës in het melkgebit, waarbij kinderen met een lage sociaal economische status oververtegenwoordigd zijn.
In de afgelopen jaren bezocht echter slechts 33% van de kinderen in de eerste vier levensjaren tenminste eenmaal een tandarts. Het merendeel van de ouders blijkt niet te weten dat hun kinderen op basis van de zorgverzekering automatisch voor eerstelijns mondzorg verzekerd zijn. Daarnaast lijken weinig ouders te weten wat de leeftijd is waarop het eerste tandartsbezoek bij voorkeur gewenst is.
Aandacht voor goede mondverzorging en mondgezondheidsgerag is van groot belang ter preventie van cariës bij kinderen in de voorschoolse leeftijd. Echter, de behandeling van cariës bestaat doorgaans uit het afsluiten van de cariëslaesie en fluorideren. Gedragsverandering krijgt daarbij nauwelijks aandacht.
Kinderen komen tot vierjarige leeftijd, in het kader van het rijksvaccinatieprogramma, met grote regelmaat en met een bezoektrouw van bijna 95% naar het consultatiebureau (CB). Hier blijken kansen op aandacht voor verbetering van de mondgezondheid echter onbenut te blijven. Vooral vanwege de beperkte tijd op het CB krijgen adviezen over mondzorg en bezoek aan een mondzorgpraktijk vanaf tweejarige leeftijd nauwelijks aandacht. Tot op heden is daardoor de bijdrage vanuit het CB aan de mondgezondheid van jonge kinderen te verwaarlozen.
In Schotland is vanuit de tandheelkunde in nauwe samenwerking met CB’s het project Childsmile geïntroduceerd. Dit is een succesvol gebleken preventieprogramma gericht op goede mondverzorging en mondgezondheidsgedrag waarbij ouders van kinderen worden gestimuleerd om vanaf zes maanden een mondzorgpraktijk te bezoeken. Wanneer vervolgens blijkt dat zij geen mondzorgpraktijk bezoeken, biedt een mondzorgcoach op het CB een alternatief programma aan dat primair gericht is op gedragsverandering ter bevordering van de mondgezondheid. Deze aanpak kan op eenvoudige wijze geïntegreerd worden in de jeugdgezondheidszorg in het kader van het rijksvaccinatieprogramma op het CB. Met de invoering van dit programma, samen met de invoering van Gewoon Gaaf (voorheen NOCTP methode), kan voor alle kinderen tijdige en adequate preventieve mondzorg geboden worden. De taakomschrijving van deze mondzorgcoach is drieledig:
1 algemene tandheelkundige voorlichting, instructies voor preventieve zelfzorg en leefstijladviezen
2 het bevorderen van bezoek en controle in mondzorgpraktijken door verwijzing vanuit het consultatiebureau en
3 op het consultatiebureau aanbieden van een op de ‘Gewoon Gaaf’ methode gebaseerd preventief mondzorgprogramma.
Vraagstelling
Leidt de implementatie van een mondzorgcoach op het consultatiebureau werkend volgens de NOCTP methodiek tot gedragsverandering van ouders, betere mondgezondheid van kinderen en is het haalbaar en kosteneffectief?
Methoden
Het voorgestelde onderzoeksproject is een gerandomiseerde klinische trial met geblindeerde uitkomstbepalingen. Bij kinderen in de voorschoolse leeftijd (tot 4 jaar) wordt het effect geëvalueerd van een gestructureerd op mondzelfzorg gericht preventie programma op het consultatiebureau. Aan alle kinderen (6 +/- 3 mnd) en ouder paren die het consultatiebureau bezoeken, wordt informatie verstrekt over het onderzoek en wordt gevraagd voor deelname middels een informed consent. Door middel van gerandomiseerde geblindeerde toewijzing krijgt de helft van de kinderen bij de mondzorgcoach na doorbraak van het eerste melkelement reguliere algemene tandheelkundige voorlichting, instructies over mondgezondheid, gerichte preventieve zelfzorg en leefstijladviezen gebaseerd op het Gewoon Gaaf principe. De andere helft van de kinderen krijgen vrijblijvende adviezen met betrekking tot bezoek aan een tandarts vanaf een leeftijd van twee jaar door het consultatiebureau zelf (care as usual).
De effecten worden bepaald aan de hand van de volgende gegevens die bij alle deelnemers aan deze studie worden verzameld:
Procesuitkomsten: 1 Mondhygiëne (plaque score); 2 gedragsverandering (HAPA model).
Gezondheidsuitkomsten (voor de 4 eerste melkmolaren): 1 Aantal caviteiten, vullingen & extracties; 2 cariësvrije overlevingsduur (tijd tot eerste cariëslaesie); 3 pijn en functionaliteit; 4 mondgezondheidgerelateerde kwaliteit van leven.
Kosten-effectiviteit: De verhouding tussen de effecten (balans tussen baat en schade) en kosten wordt geëvalueerd vanuit een sociaal-maatschappelijk perspectief met inbegrip van directe medische kosten.
Implementatie-uitkomsten: 1 Belemmerende en bevorderende factoren die ouders/verzorgers en zorgprofessionals ervaren rond deelname van hun kind aan het gestructureerd op mondzelfzorg gericht preventie programma en de benadering volgens het Gewoon Gaaf methode; 2 Voorwaarden en context die nodig zijn voor een succesvolle implementatie van het gestructureerd op mondzelfzorg gericht preventie programma van de mondzorgcoach op het consultatie bureau.
Doelstelling en relevantie voor de praktijk
De relevantie van het voorliggende project voor mondzorgprofessionals betreft de invoering en evaluatie van de plaats en rol van de mondzorgcoach in het consultatiebureau, binnen de keten van jeugdgezondheidszorg en eerstelijnsmondzorg. Door een mondzorgcoach vanuit het consultatiebureau aan te bieden krijgen kinderen in de voorschoolse leeftijd tijdige en adequate preventieve mondzorg. Dit lukt op dit moment niet. Vanwege de hoge bezoektrouw aan het consultatiebureau zal ook de lage SES groep door de mondzorgcoach en met het gestructureerd op mondzelfzorg gericht preventie programma bereikt worden. Het is de verwachting dat door deze geïndividualiseerde preventieve zorg en de toegepaste Gewoon Gaaf methode de cariës incidentie reeds op jonge leeftijd daalt, en daardoor ongelijkheden in de mondzorg in de adolescentie en middelbare leeftijd worden gereduceerd.
Stand van zaken
In juni 2019 is de inclusiefase van dit onderzoek afgerond. In totaal zijn er 402 kinderen geïncludeerd. De helft van deze kinderen krijgt de Gezonde Peutermonden interventie en de andere helft usual care. De Gezonde Peutermonden interventies lopen op 9 consultatiebureaus. Hiervoor zijn protocollen, patiëntenkaarten en gebitsgroeiboekje ontwikkeld. De eindmetingen van het effectonderzoek worden in november 2022 afgerond. Naar verwachting is een publicatie over de effecten van het onderzoek in de eerste helft van 2023 gereed.