20 april 2023 • Jolle Demmers spreekt in Vlaams Parlement bij presentatie jaarverslag Vlaams Vredesinstituut
De oorlog in Oekraïne wordt in het Westen veelal voorgesteld als een duel, David versus Goliath. Maar dat is onterecht, betoogt hoogleraar Conflict Studies Jolle Demmers in het Vlaams Parlement. “Oorlogen zijn eerder clusters van conflicten,” legt ze uit, “met eigen oorzaken en constellaties, die op elkaar inwerken en elkaar versterken.” Zo ook de Oekraïneoorlog. Dit zijn de vijf conflicten die Demmers in deze oorlog onderscheidt.
Spanningen en burgeroorlog binnen Oekraïne
Demmers identificeert de lokale spanningen en landelijke tweespalt als het eerste conflict. Deze kwamen aan het licht na de val van de Sovjet-Unie in 1991, zegt ze. “We zien het geweld tussen pro-Russische en pro-Oekraïense milities, gedreven door een mix van machismo, militarisme, extreem nationalisme en met claims over zelfbestuur, en zorgen over behoud van taal en identiteit, die wel degelijk gedeeld werden door delen van de bevolking. Het afgelopen jaar vluchtten bijvoorbeeld ook Oekraïners naar Rusland, om een idee te geven van hoe percepties van veiligheid uiteenlopen.”
“Dit eerste conflict muteerde al snel in een geïnternationaliseerd intrastatelijk conflict, toen lokale milities in de Oekraïense staatsstructuren en het leger raakten geïncorporeerd, en ook de steun vanuit Rusland op gang kwam.” Demmers duidt deze ontwikkeling als het tweede conflict. “Hiermee begon de oorlog over de Donbas.”
De oorlog in Oekraïne
“Vervolgens is er een derde conflict en voor velen in Europa is dit het meest prominente”, vervolgt Demmers. Met de inval van Rusland in februari 2022, transformeerde de strijd om de Donbas in een expliciet interstatelijk conflict. “De inzet van deze oorlog gaat over territorium en bestuur, en raakt aan de soevereiniteit van Oekraïne.”
Ook al ligt de focus van Europa voornamelijk op dit conflict, stopt het hier niet, benadrukt Demmers. “Parallel aan deze drie conflicten lopen nog een vierde en een vijfde, beide geopolitiek van aard.” En deze moeten volgens haar niet vergeten worden.
Geopolitieke conflicten beïnvloeden Oekraïneoorlog
Het vierde conflict dat Demmers noemt is de geopolitieke strijd met de Verenigde Staten en de NAVO aan de ene kant en Rusland aan de andere. “Dit is een conflict over militaire invloedssferen en veiligheid,” legt Demmers uit, “maar ook over economische afzetmarkten, energie, de positie van de NAVO en de wapenindustrie.”
“Het vijfde conflict is ook geopolitiek, maar dan mondiaal. Het is de strijd tussen de Verenigde Staten en China over unipolariteit en wereldmacht.” De twee landen strijden erom als supermacht invloed uit te oefenen op andere landen, of zelfs de mogelijkheid om als enige land alle andere naar eigen wil te kunnen beïnvloeden.
De oorlog in Oekraïne is volgens Demmers dus veel groter dan het territoriale conflict dat zich nu op Oekraïense bodem afspeelt. “Op dit moment worden al deze vijf conflicten uitgevochten in Oekraïne. We zien hoe belangen en allianties zich vermengen en elkaar versterken in een heel complexe dynamiek van interactie” – een besef dat zeker in Europa nog moet groeien, aldus Demmers.
Bron: Universiteit Utrecht
Vlaams Vredesinstituut
Hoogleraar Conflict Studies Jolle Demmers was keynotespreker bij de presentatie van het jaarverslag van het Vlaams Instituut voor Vrede en Geweldpreventie. Dit Vlaams Vredesinstituut doet als adviesorgaan van het Vlaams Parlement onderzoek naar vraagstukken rondom vrede en ondersteunt hiermee het werk van het parlement.