Mark Moorman • 16 maart 2023 • 15:47
Fotodok in Utrecht laat de stemmen klinken van vrouwelijke fotografen die op allerlei manieren verbonden zijn met Oekraïne, van oorlogsfotografie tot aan de zoektocht naar familiebanden.
Karine Zenja Versluis is vernoemd naar haar oma Zenja, geboren in het Oekraïense plaatsje Debaltseve, in de Donbas. Oma Zenja was niet erg spraakzaam over haar verleden in Oekraïne. Wat wel duidelijk was dat ze haar man, de opa van Versluis, had ontmoet in de Tweede Wereldoorlog, toen ze beiden gedwongen te werk waren gesteld in Duitsland. De wereldgeschiedenis bracht ze bij elkaar. En verder droomde ze tot op hoge leeftijd van de plek waar ze vandaan kwam.
Karine Zenja Versluis besloot jaren geleden al om naar Debaltseve af te reizen, ook om met foto’s terug te keren die wellicht het gesprek met haar oma op gang konden brengen. ‘Zou ik me daar thuis voelen?’, schrijft ze. ‘Wat betekende dit Oekraïense deel in mij? Wat betekende het überhaupt om wortels te hebben op een andere plek dan Nederland?’ Dat spoor terug in haar familiegeschiedenis brengt haar ook in contact met drie vrouwen uit het plaatsje en hun verhalen over ontheemding in wat nu al jaren een oorlogsgebied is, ontmoetingen die je ook onder het toeval van de geschiedenis zou kunnen plaatsen.
Debaltsevo, Where Are You?, het project van Karine Zenja Versluis, is onderdeel van een expositie in de Utrechtse instelling Fotodok, waar onder de titel Fluister & schreeuw. Stemmen van Oekraïense fotografes de oorlogssituatie in heden en verleden op hele verschillende manieren wordt belicht.
Neem Yana Kononova, die met Radiations of War laat zien hoe ze als kunstenaar opeens ook oorlogscorrespondent werd. Haar beelden gaan over de verse sporen van de oorlog, ‘oog in oog met de pijn’, schrijft ze zelf. Natuurlijk is ze getuige en documenteert ze de sporen die de oorlog door het landschap trekt; tegelijkertijd wil ze al op zoek naar de betekenis van de beelden, de zogenaamde ‘symbolische dimensie’, zoals ze die zelf omschrijft. De kijker ziet overigens wat hij ziet, en hoeft geen keuzen te maken. Het opgegraven lichaam van een vermoorde man, regio Kyiv is een sterk beeld, documentair en symbolisch zo u wilt tegelijk.
Neem ook even de tijd voor het videoproject Sumuyu soms (2022) van Darina Iyudina over het opgroeien tussen twee culturen, zeker nu een Oekraïens deel van de familie zich in oorlogstijd bij de Nederlandse tak heeft gemeld. Er is dagelijks contact met Oekraïne. De gesprekken zijn hartverscheurend in hun alledaagsheid. ‘Laten we hopen dat het niet erger wordt, dat ze niet op ons gaan vuren. Niet huilen, alsjeblieft. We zijn hier ook in tranen.’
Fluister & schreeuw. Stemmen van Oekraïense fotografes, Fotodok, Utrecht, te zien tot 14/5.
Bron: Volkskrant