Het is 2023, Sara is een net afgestudeerde ICTer aan een hogeschool. Na een strenge procedure komt ze in dienst bij de software ontwikkelafdeling van Uber. Zij gaat werken aan het nieuwe algoritme dat beloning en ontslag regelt van de Uber chauffeurs.

Bij de eerste vergadering van de afdeling over het ontwerp brengt ze haar expertise in over waardegericht ontwerpen en het team gaat mee in eerst eens kijken welke waarden dit algoritme moet versterken. Ze komen op gelijkheid, transparantie en privacy. Dit zal de basis vormen voor hoe de chauffeurs straks interacteren met het algoritme. Het betekent bijvoorbeeld dat de chauffeurs zicht krijgen op hoe ze beloond worden en dat ze een gesprek met een manager kunnen aanvragen als ze het ergens niet mee eens zijn. Hun reputatiedata staat in hun eigen privé kluis, die ze mee kunnen nemen naar een volgende werkgever.

Voor Sara en haar hele generatie afgestudeerden is het niet meer dan logisch dat je waarden centraal zet in plaats van alleen winst verhogen of klanttevredenheid. Samen veranderen ze de manier waarop ICT functioneert, waarbij een positieve impact op mens, milieu en maatschappij centraal staan.

In bovenstaand fictief voorbeeld komt Sara terecht bij een organisatie waar winstmaximalisatie centraal staat. De  vraag die vaak gesteld wordt is of het wel realistisch is dat onze studenten binnen dit soort organisaties mogelijkheden krijgen om ICT met oog voor mens, milieu en maatschappij neer te zetten. Wij denken gezien het tekort aan ICT professionals, toenemende druk vanuit de wetgeving en rechtspraak en de toename van macht en activisme van de medewerkers dat dit wel degelijk mogelijk is. Er zijn afgelopen jaren verschillende voorbeelden (bijvoorbeeld deze) naar voren gekomen waar medewerkers van bedrijven als Google en Amazon weigerden mee te werken aan projecten die ze niet ethisch te rechtvaardigen vonden. Wellicht zit juist bij dit soort organisaties de meerwaarde van studenten die zaken als waardegericht ontwerpen hebben meegekregen en niet bang zijn om in te gaan tegen dominante paradigma’s. Ze worden dan echte change makers.

Daarnaast zijn er vele organisaties die best bereid zijn om werk te maken van verantwoorde ICT, maar die onvoldoende bewust zijn van de mogelijkheden om met ICT het verschil te maken omdat dat niet in hun manier van werken zit. Een veiligheidsregio wil bijvoorbeeld waarschijnlijk best ICT inzetten dat weinig energieverbruikt en toegankelijk is voor mensen met een beperking ondanks dat dit wat meer moeite en initieel extra geld kost, maar dan moeten er wel medewerkers zijn die begrijpen dat dit kan en hoe dit kan.

Tot slot zullen er organisaties zijn die al in hun haarvaten het maken van verantwoorde ICT hebben zitten. Denk aan een organisatie als Fairphone waar het bestaansrecht draait om verduurzaming van ICT. Onze studenten zullen hier dan makkelijker een baan kunnen krijgen aangezien ze weten waar het over gaat.

ICT dringt door in de haarvaten van onze maatschappij. ICT beïnvloedt dan ook de Sustainable Development Goals (SDGs) sterk. Zowel aan de positieve kant als de negatieve. Daarbij moeten de SDGs holistisch worden benaderd. Goede acties op één SDG kan negatieve consequenties hebben voor andere.Het punt is niet dat ICT goed, slecht of neutraal is, maar hoe ICT wordt ingezet maakt een wereld van verschil. Als onderwijsinstelling is het onze taak om studenten te leren ICT zo in te zetten dat het een positief effect heeft.

ITU heeft van de positieve kant een set aan video’s met toelichting gemaakt op elke van de 17 SDGs, veel bedrijven schermen ook met hun positieve impact. Vaak “vergeten” ze echter de negatieve impact te vermelden. Ter inspiratie staan in de mogelijke effecten van ICT op SDGs per SDG zowel positieve als negatieve effecten van ICT aangegeven.

Om de impact van ICT op de SDG’s duidelijk te maken is er door medewerkers van ons instituut een overzicht gemaakt van de positieve en negatieve impact van ICT – zie de figuur hieronder. Ons onderzoek daarover heeft geleid tot publicatie van een begeleidend artikel in Ag Connect.

Hieronder uitgewerkte voorbeelden van de impact van ICT op twee SDGs.

In de meeste projecten betekent een goed project managen  complexiteit reduceren. Immers hoe complexer, hoe lastiger en hoe groter de risico’s op falen, budget- en tijdoverschrijding. Dit brengt echter een groot nadeel met zich mee: uitsluiting van stakeholders, belangen en waarden waardoor vaak onzichtbaar voor de direct betrokkenen schade wordt toegebracht aan mens, milieu en maatschappij.

In het artikel Requirements: the key to sustainability wordt een mooi overzicht gegeven van wat voor een software engineer belangrijke aanpassingen zijn om duurzaamheid serieus te nemen. Hieronder drie voorbeelden:

Hieronder ligt nog een veel fundamentelere verandering, namelijk de erkenning dat wil er een echt duurzame wereld komen financiële kengetallen niet centraal kunnen staan, nog de mens, maar de mens zien voor wat hij/zij/hen is: één van de levende wezens die volstrekt afhankelijk is van al het andere op deze aarde. Vanuit deze ecologische mindset volgt automatisch dat je kijkt naar de impact op al het leven, en niet alleen op korte termijn naar financiële doelen.

Door verschillende onderzoekers zoals Wiek en instanties zoals de VN zijn competenties opgesteld die nodig zijn wil een aankomend professional duurzaam kunnen handelen. Hieronder een overzicht van 7 competenties die vaak in dit soort lijsten voorkomen. Bij Open-ICT is het belangrijk dat de studenten deze competenties aanleren. Zie het onderdeel reflectie voor meer informatie hoe dit te doen. Één van de competenties, waarden, is hieronder iets verder uitgewerkt.

Waar in de huidige praktijk meestal functionaliteit en winstgevendheid centraal staan, is het nodig om een bredere set aan waarden centraal te stellen om duurzame ontwikkeling te verankeren. Dit houdt in dat bij het ontwerp al waarden worden meegenomen. Een bekend voorbeeld is privacy by design. Waarden zou je echter veel breder moeten trekken, zoals dat bij Value Sensitive Design gebeurt. Het gaat er hierbij niet om dat bepaalde waarden altijd op een bepaalde manier moeten worden meegenomen, maar wel dat het gesprek plaatsvindt met de directe en indirecte stakeholders hierover.

Hieronder een aantal voorbeelden van waarden met hun impact op de ICT om het wat tastbaarder te maken. Hierbij ook expliciet ruimte voor de dilemma’s en spanningen en link met de SDGs. Hier valt uiteraard nog veel meer over te zeggen.

In de toolbox zijn de instrumenten weergegeven aan de hand van de HBO-I categorieën. Voor studenten is het echter vaak logischer om ze in samenhang weer te geven in een voor hun begrijpelijke context. Aangezien we bij Open-ICT bij elk project werken met Design Thinking is dat een logische kapstok om de relevante aangepaste instrumenten een plek te geven.

Aangezien we bij Open-ICT via SCRUM werken is dit een tweede handige kapstok om de relatie met duurzame ontwikkeling te leggen. Hieronder een plaatje waarin verschillende elementen terugkomen.

De competenties voor duurzame ontwikkeling staan hierboven al toegelicht en krijgen een natuurlijke plaats in de persoonlijke ontwikkeldoelen, persoonlijke gesprekken en de retrospective. Hieronder aan de hand van drie voorbeelden hoe de overige elementen eruit kunnen zien.

Verankeren van inclusie (SDG 10)

Een groot probleem bij veel ICT systemen is dat ze mensen uitsluiten. Dit raakt aan SDG 10, wat ongelijkheid wil verminderen. Wil je hier wat aan doen dan zul je bij de user stories kwaliteitscriteria en acceptatiecriteria terug moeten laten komen die met deze SDG te maken hebben. Een kwaliteitscriterium dat bijvoorbeeld te maken heeft met toegankelijkheid is: Alle functionaliteit is beschikbaar vanaf een toetsenbord. Een acceptatiecriterium en/of definition of done (DOD) kan  zijn: De opgeleverde software moet aantoonbaar voldoen aan niveau A van WCAG 2.0 (dit is een standaard voor toegankelijkheid).

Tijdens de sprint kunnen de studenten via informatie die ze bijvoorbeeld bij Stichting Accessibility vinden leren hoe ze precies  toegankelijkheid in ICT krijgen (learning stories) en dit vervolgens uit te voeren.

Bij het testen gaat het erom dat SDG aspecten ook worden getest. Om hetzelfde voorbeeld te blijven gebruiken kan je dan de opgeleverde software testen via een online testtool op toegankelijkheid wat een rapportage oplevert.

Tevens kunnen mensen met een beperking de software testen.

Bij het reviewen wordt ook op SDG aspecten gelet. Dan is er bijvoorbeeld een controle in hoeverre de opgeleverde toegankelijkheid wel voldoet aan de kwaliteitscriteria. Op basis hiervan kan ik de volgende sprint nieuwe stories op dit gebied worden opgesteld.

Verankeren van een zo’n klein mogelijk energieverbruik (SDG 7)

ICT verbruikt zeer veel energie  en de verwachting is dat dit alleen maar gaat toenemen.  Dit staat dus haaks op het SDG doel 7 dat juist wil dat het energieverbruik wordt teruggedrongen. Hoe je software maakt heeft impact op de mate van energieverbruik en kan je dus meenemen in het ontwikkelproces. Een Definition of Done kan dan bijvoorbeeld zijn: Het opgeleverde ICT product/dienst verbruikt minder energie dan soortgelijke ICT producten/diensten.

Een voorbeeld hoe dat eruit kan zien is onderstaande deliverable van een student. Hij heeft zijn website getest op energieverbruik en opgeschreven hoe dit te verbeteren in de volgende sprint.

Er zijn een aantal belangrijke stappen die ik kan nemen om dit te verbeteren (voor meer stappen zie bron):

• Gebruik een hosting provider die op groene stroom draait
• Compress afbeeldingen en video, gebruik web specifieke formats.
• Gebruik zo min mogelijk javascript.
• Gebruik server side caching, om dynamisch gegenereerde pagina’s statisch te maken.

Bron 1: https://www.wholegraindigital.com/blog/website-energy-efficiency/ Bron 2: https://www.sdgnederland.nl/sdgs-2/doel-7-duurzame-en-betaalbare-energie/ Bron 3: https://www.sustainablewebmanifesto.com/

Verankeren van vrijheid met en toegang tot ICT (SDG 9c) en  open en verantwoordelijke instituties (SDG 16)

Op dit moment ben je vaak niet vrij om je data mee te nemen naar een andere aanbieder. Probeer maar eens de tijdlijn uit je Facebook naar een soortgelijk platform over te zetten. Overheden hebben bijvoorbeeld ook veel moeite all gegevens die verspreid zijn over de talloze overheidsorganisaties zinvol te kunnen gebruiken en te beveiligen. Je kan tevens moeilijk gegevens koppelen van het ene systeem met het andere, tenzij het allemaal van dezelfde leverancier is.

Een belangrijk onderliggend probleem hiervoor is dat beschikbare open standaarden niet worden gebruikt. Wil je hier wat aan doen dan moet dit een inherent onderdeel zijn van het ontwikkelproces.Denk hierbij aan een Definition of Done als Daar waar mogelijk is gebruik gemaakt van open standaarden. Een belangrijke learning story voor de student zal dan waarschijnlijk gaan over wat open standaarden zijn, hoe deze toe te passen en welke in hij/zijn/hen geval relevant zijn. Hierbij kan een bron als Forum Standaardisatie gebruikt worden. Tevens zullen bij de user stories de juist kwaliteits- en acceptatiecriteria geformuleerd moeten worden. Bijvoorbeeld bij een user story die gaat over domeinnamen kan de specifieke eis bij dat deze ondertekend moet zijn met de open standaard DNSSEC.

Op goed gebruik van open standaarden kan tijdens de sprint getest worden, zie onderstaand plaatje hoe je dat automatisch kan doen voor een groot aantal internetstandaarden.

Op zo’n manier wordt duurzame ontwikkeling een natuurlijk onderdeel van het SCRUM onderwijs.