In de New Yorker van 11 september las ik een artikel van Elizabeth Kolbert, die zich afvroeg of Artificial Intelligence ervoor ging zorgen dat we kunnen gaan communiceren met dieren? Dit leek me wel een aardig onderwerp voor degenen die de workshop A.I. hebben gevolgd. Een groep wetenschappers doet onderzoek rond het eiland Dominica in de Caraïbische zee, omdat daar veel potvissen verblijven. Van deze dieren is bekend dat ze onderwater geluiden maken, waarmee ze ‘praten’. Misschien is uit te vissen (vergeef me de beeldspraak) met A.I. wat de betekenis is van die geluiden. Het zijn taalwetenschappers van Harvard en robot-deskundigen van M.I.T., die in de hoofdstad Roseau zijn neergestreken.
Elizabeth Kolbert ging met de wetenschappers mee, toen zij met onderwatermicrofoons opnamen maakten. Bekend zijn de lange melancholische geluiden. Maar zij hoorde ook geluiden die leken op die van een typmachine. Ze wilden ook een apparaatjes bevestigen met een soort zuignap aan de potvissen. Dat werd gedaan met een harpoen of (en dat bleek meer succesvol) met een speciaal ontworpen drone. Het lukte en het leek alsof de walvis er niets van merkte, die dook weer de diepte in. Potvissen kunnen tot meer dan 300 meter diep duiken.
De potvis had wat klikklanken laten horen en was daarna verdwenen. Na 8 uur zou het apparaatje op de rug loslaten, want zo lang duurde de zuigkracht van de zuignappen. Doordat er een radiosignaal uitgezonden wordt, kon het apparaatje later weer uit zee opgevist worden.
Het project werd gesponsord via het Audacious Project voor 33 miljoen dollars van Richard Branson en Ray Dalio. Potvissen hebben de grootste hersenen van dieren op aarde, zes keer de grootte van die van de mens. Er wordt gezegd dat ze een rijk, maar gecompliceerd sociaal leven hebben. De volwassen potvissen in een groep zijn allemaal vrouwen. Jonge mannetjes mogen bij de groep blijven tot ze een jaar of vijftien zijn. De mannen worden dan verbannen, maar zwemmen dan vaak nog rond de vrouwtjes, maar hun ‘geluidjes’ blijven onbeantwoord. Na verloop van tijd begrijpen ze dat nee ook echt nee is en zwemmen ze weg en leven verder solitair. Ze benaderen een andere groep vrouwen om te paren.
Pas in 1957 ontdekten onderzoekers voor de kust van Noord-Carolina dat potvissen scherpe geluidjes maakten om via echo hun locatie te bepalen. Sinds die tijd zijn er vele onderzoeken gedaan naar de geluiden die soms een patroon leken te hebben en onderling vraag en antwoord leken. De potvissen rond Dominica blijken een repertoire van 25 codes te hebben. Met die kennis besloot Elizabeth Kolbert om ChatGPT opdracht te geven om Moby Dick te herschrijven vanuit het oogpunt van de witte potvis. In het artikel toonde ze enkele paragrafen.
De groep wetenschappers op Dominica denken dat ze zo’n 4 miljard kliks moeten verzamelen om precies te begrijpen wat de potvissen tegen elkaar zeggen. Volgens Noam Gomsky, de bekende taalkundige, is taal niet uitsluitend alleen voor mensen.
Er is ook een reële kans dat de vissen verdwalen. Zo neemt de potvis, een walvissoort die onder meer in de Atlantische Oceaan voorkomt, regelmatig de verkeerde afslag en komt dan in de Noordzee terecht. ‘De meest recente theorie is dat het navigatievermogen van potvissen in de war wordt geschopt door zonnestormen, daar hebben ook onze GPS-systemen last van.’
Duitse onderzoekers vonden een verband tussen de strandingen en de activiteit van de zon. Zonnevlekken en uitbarstingen van de zon verstoren het aardmagnetisch veld. Dat zou de walvissen van slag brengen. Walvisachtigen die normaal gesproken in diep water jagen lopen in ondiep water altijd gevaar om te stranden. Zij ‘zien’ met geluidsgolven (een soort sonarsysteem). Door de zandbanken werkt hun sonar niet goed en dan raken de dieren in de war. In 2004 ontdekten wetenschappers dat gestrande walvissen vaak sporen van de caissonziekte tonen. Die aandoening komt voor bij duikers die te snel naar de oppervlakte komen waardoor stikstof in hun bloed gaat borrelen. Dit veroorzaakt veel pijn en kan zelfs leiden tot de dood. Biologen denken dat walvissen schrikken door harde geluiden onder water en daardoor te snel boven komen.
Henk Penseel.