Samenwerkend leren | HU begeleidt

Casus

Harry geeft tijdens zijn werkcollege een samenwerkingsopdracht aan eerstejaarsstudenten. Een aantal groepjes gaat voortvarend aan de slag. Een enkeling wil het liever alleen doen, maar dit wordt door Harry afgeraden. Twee groepjes lopen vast met de opdracht. Ze roepen Harry erbij terwijl hij nog met een student in gesprek is. In een groepje ontstaat ondertussen een luide discussie over een ‘bazige voorzitter’. In een ander groepje ziet Harry dat twee studenten hard aan het werk zijn, maar de rest het uitgaansleven van Utrecht bespreekt. Harry wordt een beetje zenuwachtig: ‘Was het samenwerkend leren toch niet zo’n goed idee? Hoe had hij dit anders kunnen aanpakken?’

Wat verstaan we onder samenwerkend leren?

Samenwerkend leren is de onderwijssituatie waarbij studenten samen verantwoordelijk zijn voor een eindproduct, of een ander gemeenschappelijk doel. Om dit doel te bereiken, voeren ze taken uit in interactie met elkaar.

Extra informatie

Het samenwerkend, of coöperatief leren, vindt zijn basis in de theorie van Wenger (1998). Mensen zijn sociale wezens die in een gezamenlijke context betekenis geven aan het leren. Het samen leren is sociaal geconstrueerd: studenten komen zo tot een groter gezamenlijk resultaat dan individueel.

Ebbens en Ettekoven (2016) spreken van ‘samenwerkend leren’ bij de volgende vijf kenmerken:

wederzijdse afhankelijkheid
individuele aanspreekbaarheid
directe interactie
ontwikkeling van sociale vaardigheden
aandacht voor het groepsproces

Wederzijdse afhankelijkheid en individuele aanspreekbaarheid zijn de belangrijkste begrippen van samenwerkend leren. Als deze begrippen bij een leeropdracht niet duidelijk zijn – of niet gevoeld worden door de student – leert niet iedereen.

Werksituatie

Samenwerkend leren lijkt vaak op een echte werksituatie. In de praktijk maakt de medewerker ook geen individuele toetsen, maar werkt hij vaak samen met collega’s aan projecten. Sociale vaardigheden worden hierbij ontwikkeld, zoals luisteren naar elkaar, overleggen, feedback geven en ontvangen. Net als het aangeven van grenzen en het omgaan met conflicten.

Het groepsproces wordt goed in de gaten gehouden: regelmatig vindt een evaluatie plaats op de inhoud, en refelctie op de samenwerking. Zo krijgen studenten inzicht in het groepsproces en hun eigen rol.

Hoe pas je als begeleider het samenwerkend leren toe in je lessen?

DO’s

*Geef een complexe opdracht
Alles begint met een goede voorbereiding. Zorg voor een voldoende complexe groepsopdracht zodat studenten elkaar echt nodig hebben voor de opdracht.

*Stel een doel
Dit doe je door de groep afhankelijk te maken van het doel en/of van de taak. Bij het doel gaat het om een gezamenlijk eindproduct. Denk aan een gezamenlijke presentatie of verslag. De taak is onder te verdelen in verschillende subtaken waarbij studenten van elkaar afhankelijk zijn. Hiervoor kun je bijvoorbeeld de jigsaw-methode inzetten.

Geef een beloning
Maak de groep afhankelijk van een beloning door bijvoorbeeld een groepscijfer te geven. Uit onderzoek blijkt dat een combinatie raadzaam is van in ieder geval twee van de drie afhankelijkheden.
Bepaal de groepsgrootte
Denk vooraf na over de groepsgrootte. Afhankelijk van de taak en de tijd is een groep van vier studenten goed werkbaar. Heb je een langduriger project voor je studenten? Dan kan de groep groter worden. De overlegtijd wordt dan langer, maar de taak is ook complexer.
Bepaal de groepssamenstelling: homogeen/heterogeen
De samenstelling van de groep is ook taak-en doelafhankelijk. Wil je dat bestaande groepen beter gaan samenwerken? Kies dan voor een homogene groep. Of heb je als doel dat studenten meer van elkaar gaan leren, en wat zwakkere of passieve studenten een andere rol pakken? Kies dan juist voor heterogene groepen.
Bereid de samenwerking voor
Bereid de studenten voor op het samenwerken. Bespreek (of laat bespreken) de communicatie, afspraken en elkaar feedback geven. Laat studenten ook verwachtingen naar elkaar uitspreken. Hoe uitgebreid je dit laat doen, is afhankelijk van de tijdspanne van de opdracht.
Op oproep aanwezig blijven

Je bent als begeleider op oproep aanwezig tijdens de opdracht. Zet begeleidingsstrategieën in, zoals open vragen stellen, feedback geven en eventueel aanwijzingen geven op inhoud, samenwerking en de sfeer binnen de groep.

Na afloop

bespreek je de kwaliteit van de groepsopdracht en de samenwerking. Door alleen een groepscijfer te geven, ga je voorbij aan de individuele deelname van de student. Laat studenten ook reflecteren op hun eigen leerproces en deelname. Laat studenten ook peerfeedback op elkaar.

Vervolg casus

Ondanks de moeizame start was Harry toch tevreden over zijn samenwerkingsopdracht. Maar met bovenstaande kennis heeft hij het in de les anders aangepakt. In het werkcollege gaat Harry een aantal modellen behandelen. Deze modellen wil hij volgens de jigsaw-methode door de studenten laten verwerken. Hij wil graag heterogene groepen zodat de studenten elkaar en elkaars kwaliteiten beter leren kennen.

Harry’s aanpak

Harry maakt in de les groepjes van 4 personen. Dit doet hij door de studenten een gekleurd papiertje te geven (rood, geel, blauw of groen). Hij had ook kunnen tellen van 1 t/m 4. Dit is de expertgroep.
De groepjes gaan bij elkaar zitten en krijgen de opdracht om zich te verdiepen in een model en daar een presentatie over te maken. Hiervoor staat een uur waarin ze ook zelf een pauze kunnen nemen.

-Daarna worden er nieuwe groepjes gevormd met minimaal één rood, blauw, geel en groen groepslid. De nieuwe groepen gaan elkaar voorlichten/lesgeven over het model met de gemaakte presentaties.

-Na afloop van de presentaties komen de oorspronkelijke groepjes samen. Zij bespreken de modellen en het groepsproces. Harry geeft een aantal vragen om dit gesprek op gang te brengen.

Na afloop van de les is Harry tevreden. Studenten hebben hard gewerkt, samengewerkt en ze hebben de stof op een andere manier verwerkt eigen gemaakt. Hij neemt zich voor om vaker samenwerkingsopdrachten te geven.