Onderwerp (wat)
Een hulpmiddel om in kaart te brengen welke mogelijke impact een mogelijke oplossingsrichting heeft op de verschillende waarden van belanghebbenden en hoe deze waarden met elkaar schuren en overeenstemmen.
Doel (waarom)
Inzicht geven in waarden en waardeconflicten van de verschillende belanghebbenden zodat deze besproken kunnen worden en op basis van dit gesprek bewust keuzes gemaakt worden hoe deze waarden het beste mee te nemen in verschillende ontwerpopties van mogelijke oplossingsrichtingen. Het resultaat kan ook zijn dat er besloten wordt op basis van het gesprek met de belanghebbenden om de technologie niet in te zetten omdat het essentiële waarden schaadt.
Aanpak (hoe)
Een ethische matrix kan je inzetten om verschillende ontwerpopties te vergelijken, maar ook om na te gaan welke waarden de belanghebbenden belangrijk vinden ten aanzien van de mogelijke oplossing. Voor beide kan je onderstaande stappen doorlopen. Let wel dat een goede moderator belangrijk is voor het gesprek.
- In kaart brengen belanghebbenden: hierbij kan een stakeholderanalyse worden ingezet. Zorg daarbij dat zowel directe als indirecte belanghebbenden meegenomen worden.
- Op basis van literatuuronderzoek en interviews met belanghebbenden in kaart brengen welke waarden voor wie belangrijk zijn en wat deze inhouden.
- Bij elk van de belanghebbenden nagaan welke impact de verschillende ontwerpopties op hun waarden hebben of welke wensen aan de oplossing de belanghebbenden hebben ten aanzien van hun waarden. Hierbij kan het helpen om een waardenverhelderingsgesprek te voeren via bijvoorbeeld een socratisch gesprek of moreel beraad.
- De matrix vullen waarbij in de kolommen de waarden staan en in de rijen de stakeholders.
- In gesprek met de belanghebbenden over de matrix, met name ook over waar waarden schuren.
- Besluiten hoe waarden op welke manier worden meegenomen in het ontwerp of welke ontwerpoptie het beste de belangrijkste gemeenschappelijke waarden dekt.
Goede voorbeelden
Een voorbeeld van een ethische matrix voor de ontwikkeling van een oplossing die voortgang van de leerling inzichtelijk moet maken waarbij wordt gekeken naar de mogelijke impact hiervan op belanghebbenden:
| Privacy | Controle | Gelijke behandeling | Welzijn | |
| Leerling | Ik vind het belangrijk dat medeleerlingen en docenten niet zien wat ik doe omdat ik daar onzeker van word. | Ik ben kleurenblind en vind het belangrijk alle functionaliteit te kunnen gebruiken. | Ik vind het belangrijk om zo min mogelijk afleiding te hebben, afleiding geeft me stress. | |
| Docent | Ik vind het belangrijk dat ik op tijd kan bijsturen voordat het fout gaat. | |||
| Ouders | Ik vind het belangrijk om zelf te kunnen zien wanneer mijn kind hulp van mij nodig heeft. | Ik vind het belangrijk om te weten hoe het gaat met mijn kind, dat geeft een gerust gevoel. | ||
| Ontwikkelaar | We ontwikkelen niet standaard voor mensen met een beperking en we moeten dus meer inspanning leveren dan we gewend zijn. | |||
| Moeder natuur | Ik vind het belangrijk om geen uitstoot en ewaste te hebben zodat ik in de toekomst ook nog kan bestaan. |
In dit artikel staan verschillende voorbeelden uitgewerkt: Van der Stappen, E., Steenbergen van, M. (2020), The Ethical Matrix in Digital Innovation Projects in Higher Education, 33RD BLED ECONFERENCE Enabling Technology for a Sustainable Society