Aan de slag met het SDG Huis

Het SDG Huis is een praktische handreiking om aan de slag te gaan met de duurzame transitie van het onderwijs.

Onderstaand stappenplan zal je helpen om met het SDG Huis aan de slag te gaan.

Het projectteam ‘SDG’s in het onderwijs’ heeft het denkkader ontwikkeld en wil graag met het onderwijs in gesprek om het SDG Huis nog verder te verduurzamen. Het projectteam kan ook verder faciliteren met verschillende werkvormen.

Er zijn inmiddels verschillende voorbeelden uit de praktijk o.a. van ICT en Social Work. Deze zullen in de komende tijd aangevuld worden met voorbeelden uit andere domeinen

Duurzame analyse

Alle opleidingen hebben te maken met de SDGs, met HBO brede afspraken, met maatschappelijke ontwikkelingen en met de HU kaders.

Per opleiding zijn er specifiek voor het betreffende domein HBO kaders, uitdagingen, bewegingen in het beroepenveld en wet- en regelgeving. Sommige SDGs zijn meer van toepassing op bepaalde domeinen dan op andere.

Het beroepenveld verandert de eisen aan werknemers. Steeds meer komen duurzaamheidseisen terug. Om te blijven aansluiten op de beroepspraktijk betekent dit dus dat duurzaamheid ook in opleiding moet terugkomen.

Veel HBO organisaties maken duurzame ontwikkeling onderdeel van het landelijk kader. Dit dwingt opleidingen om mee te veranderen.

Wet-, regelgeving en beleid bevat steeds meer duurzame ontwikkelingsdoelstellingen voor verschillende domeinen. Om voldoende toegevoegde waarde te hebben moeten opleidingen hierop aansluiten.

Er zijn grote duurzame uitdagingen binnen alle sectoren, vaak komen deze naar voren in het nieuws via misstanden op sociaal en/of milieu gebied en beïnvloeden de SDGs negatief.

Tot slot zijn komen er regelmatig rapporten uit die een toekomstbeeld schetsen van waar het domein heen beweegt, duurzaamheid is daar vaak een onderdeel van.

Stappenplan

Hoe breng je de externe kaders in kaart?

De verandermanager/duurzaamheidscoördinator vormt een kernteam met een groepje betrokken stakeholders: enthousiaste docenten, studenten, onderzoekers, beroepspraktijk.
Dit ‘kernteam’ verzamelt en analyseert de verschillende bronnen om de omgeving in kaart te brengen en een goed beeld te krijgen van de centrale waarden en uitdagingen:
1. 1. HBO domeinkaders: welke eisen staan daarin, welke waarden en uitdagingen worden genoemd op het gebied van duurzame ontwikkelingen.
  2. Welke vacatures staan er op dit moment open en welke duurzaamheidseisen staan daarin.
  3. Welke (nieuwe) wet- regelgeving en beleid stelt eisen aan duurzame ontwikkelingen.
  4. Welke uitdagingen komen veel naar voren in nieuwsberichten over het domein? Welke waarden worden geraakt? Welke SDGs worden geraakt?
  5. Analyseer toekomstgerichte rapporten, welke maatschappelijke veranderingen hebben invloed op hoe de transitie er in het domein uit komt te zien?

Ad 3 Het kernteam deelt deze analyse en de conclusies met een bredere groep stakeholders en stelt bij op basis van de input.

Voorbeelden

Waar gaat het over?

Uit de omgevingsanalyse komen de waarden die centraal staan voor de instelling en worden uitdagingen in het domein helder.
Op basis hiervan brengt het instituut de huidige situatie in kaart en schetst een beeld van beoogde duurzame praktijk.
Het gat tussen de huidige en de duurzame situatie is de transitie die het domein door moet waarbij het instituut studenten opleidt om deze transitie vorm te geven, ze krijgen hierbij de rol van change agents.
Vervolgens vertaalt het instituut wat de duurzame situatie betekent naar strategische doelen.

Waar gaan duurzame leeruitkomsten over?

Leeruitkomsten bepalen de richting van het onderwijs en vormen de basis waarop wordt beoordeeld. Voor echt duurzaam onderwijs is het daarom essentieel om duurzaamheid in de leeruitkomsten terug te laten komen.
Dit betekent dat de waarden, doelen en wellicht specifieke SDGs uit het instituutskader onderdeel worden van de leeruitkomsten van de verschillende opdrachten/projecten en vakken in de opleiding.
Voorzie hierbij eerst huidige leeruitkomsten van duurzame aspecten in plaats van geheel nieuwe leeruitkomsten te verzinnen. Dat maakt het voor docenten gemakkelijker ze te adopteren.
Mogelijk komen belangrijke onderwerpen niet in het bestaande onderwijs voor; dat is de basis voor nieuwe leeruitkomsten waar het instituut nieuw onderwijs voor gaat inrichten.
Net als bij andere leeruitkomsten is het belangrijk om een opbouw in complexiteit in te bouwen om studenten stapsgewijs zich in duurzame ontwikkeling te laten verdiepen.

Hoe maak je de vertaling naar leeruitkomsten?

Het ‘kernteam duurzaamheid’ van het instituut maakt samen met de curriculumcommissie (of een soortgelijk gremium) van de opleiding een vertaling naar een set aan leeruitkomsten om de beoogde duurzame situatie met bijbehorende doelen te behalen.
De curriculumcommissie vraagt via de gangbare paden in het instituut hier feedback op van relevante stakeholders, stelt de leeruitkomsten bij en legt dit vervolgens voor ter besluitvorming.

Waar gaat een duurzame BOK over?

De aangepaste/nieuwe duurzame leeruitkomsten zijn leidend voor de inhoud.
De huidige body of knowledge van een opleiding is vaak tot stand gekomen en een tijd waar er geen of beperkt aandacht was voor impact op mens, milieu en maatschappij.
Hierdoor zal de bestaande BOK vaak niet voldoende zijn om de duurzame leeruitkomsten te bereiken.
Inmiddels zijn er vaak duurzame alternatieven voor de gebruikte BOK.
Voor adoptie is het behulpzaam om in plaats van geheel nieuwe inhoud neer te zetten aanpassingen te maken op de huidige inhoud waarbij er wel aandacht is voor duurzame aspecten.
Zo wordt duurzaamheid ook niet een apart iets, maar een integraal onderdeel van wat je toch al doet.
Daarnaast is het mogelijk om voor onderwerpen die verdieping behoeven een aparte minor of master op te zetten.

Hoe maak je een duurzame BOK?

De curriculum commissie (of een soortgelijk gremium) brengt in kaart in hoeverre de nieuwe/aangepaste duurzame leeruitkomsten worden gedekt door het bestaande onderwijs.
De daarvoor aangewezen ontwikkelteams ontwikkelen de inhoud voor de leeruitkomsten waar geen passend inhoud/onderwijs voor bestaat.
Deze ontwikkelopgave kan het beste integraal worden aangepakt, samen met de ontwikkeling van de (ontbrekende) SDG competenties.
Dit kan grote of minder grote impact betekenen, afhankelijk van het gat dat er bestaat tussen huidige en de duurzame BOK en in hoeverre er al bestaand materiaal aanwezig is elders dat kan worden hergebruikt.
Bij een grote impact kan uiteraard gekozen worden om de ontwikkeling stapsgewijs te doen. Bijvoorbeeld eerst binnen een bepaalde richting.
Voor het ontwikkelen zelf is het raadzaam om expertise van buiten te betrekken zoals lectoren die onderzoek doen op dit gebied en kennis van andere hogescholen.
Tot slot is opleiding nodig voor de docenten die het nieuwe onderwijs gaan geven.

Voorbeelden

Waar gaat het over?

Competenties gaan over kennis, houding en vaardigheden. Er zit hier dus een samenhang met de BOK dat expliciet over kennis gaat.
Vaak wordt dan ook de term BOKS, body of knowledge en skills gebruikt. Competenties worden daarbij skills/vaardigheden genoemd.
Om de kennis uit de aangepast duurzame BOK op een goede manier te kunnen gebruiken heeft de student andere houding en vaardigheden, nodig.
Zo kan je bijvoorbeeld lastig een product ontwerpen waarbij waarden goed worden meegenomen als je als docent en student niet eerst waardegericht kan denken.
UNESCO en een aantal wetenschappers hebben een overlappende set aan competenties geformuleerd welke aan studenten moeten worden aangeleerd.
UNESCO gaat uit van de volgende set:

1. Systems thinking
2. Anticipatory
3. Normative
4. Strategic
5. Collaboration
6. Crifical thinking
7. Self-awareness
8. Integrated problem solving

Drie voorbeelden:

Systeemdenken: het vermogen om verbindingen tussen verschillende dimensies te identificeren en begrijpen.
Bijvoorbeeld: goed analyseren voor wie het echt een probleem is en wat voor impact de mogelijke oplossingen hebben op verschillende stakeholders.
Toekomstgericht denken: het vermogen om toekomstvisies te ontwikkelen, het voorzorgsbeginsel toe te passen, acties en reacties te voorspellen, om te gaan met verandering.
Bijvoorbeeld: doordenken over wat er gebeurd met het gebruik van een nieuwe product als er zeer veel gebruikers zijn of over 10 jaar.
Waardegericht denken: het vermogen om waarden, principes en doelen inherent verbonden aan duurzaamheid in kaart te brengen, verduidelijken, met elkaar te verzoenen of onderhandelen.
Bijvoorbeeld: expliciet waarden van verschillende stakeholder, ook indirecte zoals de natuur, meenemen in de ontwerpfase.

Hoe doe je het?

Zoals aangegeven bij de BOK is het verstandig om competenties en BOK samen te nemen in de opdracht voor het ontwikkelteam. Niet voor niets wordt er vaak over BOKS (body of knowledge and skills) gepraat.
Ook voor de competenties maakt de curriculum commissie van de opleiding een analyse van het gat tussen de huidige competenties (vaak ook skills/vaardigheden genoemd) en de benodigde duurzame competenties.
Ontbrekende competenties integreert de curriculum commissie zoveel mogelijk in de bestaande set aan skills/competenties om de adoptie te vergemakkelijken.
De SDG competenties nemen, net als de BOK en leeruitkomsten, in complexiteit toe over de jaren heen.
De onderwijs ontwikkelteams ontwikkelen vervolgens passend onderwijs voor competenties die nieuw zijn.
Hierbij is het raadzaam om expertise van buiten te betrekken zoals lectoren die onderzoek doen op dit gebied en kennis van andere hogescholen.
Tot slot is opleiding nodig voor de docenten die het nieuwe onderwijs gaan geven.

Waar gaat het over?

Al die duurzame kennis, houding en vaardigheden passen studenten toe om opdrachten/projecten duurzaam uit te voeren. Hiermee vullen ze hun rol als change agent in.
Voor producten en diensten die opgeleverd worden zullen duurzame waarden terugkomen in de kwaliteitscriteria.
Daarnaast kan je als opleiding ervoor kiezen om te selecteren op de duurzaamheid van partners/opdrachten/projecten om een zo duurzaam mogelijke opdrachtenportfolio te krijgen.

Hoe doe je het?

De onderwijs ontwikkelteams vertalen de nieuwe duurzame leeruitkomsten en bijkomende duurzame BOKS in nieuwe eisen aan opdrachten en projecten.
Dit geldt zowel voor zelf gemaakte casussen als echte opdrachten bij opdrachtgevers.
Bij echte opdrachten gaat het instituut in gesprek met de opdrachtgevers over de eisen die zij stellen aan projecten. Hierbij maakt het duidelijk dat we als HU verwachten dat duurzaamheid wordt meegewogen.
Voor de selectie van duurzame opdrachten/projecten zijn er verschillende (overlappende) mogelijkheden:
- Een netwerk te vormen van opdrachtgevers die aantoonbaar duurzaam zijn (bijvoorbeeld via Bcorp).
- Opdrachtgevers uit te nodigen om (alleen) “SDG projecten” aan te leveren.
- Een ondergrens in te stellen met betrekking tot duurzaamheid en een aantal opdrachtgevers/projecten uitsluiten.

Deze laatste twee hebben als nadeel dat ze het aantal beschikbare projecten reduceren.

Om studenten de rol van change agent te laten invullen kan je ze de impact op de SDGs/waarden laten evalueren van een project/opdracht en voorstellen laten doen ter verbetering. Hierbij kunnen studenten aanjagers zijn van verduurzaming binnen een organisatie.

Waar gaat het over?

Duurzaamheid is onderdeel van de leeruitkomsten, en via de pijlers van het SDG-huis ook van het onderwijs.
Duurzaamheid zal daarom vanzelfsprekend een onderdeel zijn van de beoordeling van zowel kennis elementen, competenties als uitvoering van de opdrachten.
De beoordeling volgt de complexiteitsopbouw van de andere elementen. Dus in jaar 1 zal minder streng gekeken worden naar bepaalde duurzame onderdelen dan in jaar 3 of 4.

Hoe integreer je duurzaamheid in de beoordeling?

Voor vakken en workshops kan het ontwikkelteam de normale manier van beoordeling volgen met aanvullingen vanuit de nieuwe duurzame leeruitkomsten en onderwijs.
Bij de beoordeling van projecten die studenten bij opdrachtgevers uitvoeren is het belangrijk om ook de opdrachtgevers mee te nemen in het belang van duurzaamheid. Studenten zullen eerder geneigd zijn duurzaamheid serieus te nemen als ze zowel vanuit opleiding als van het werkveld hierop beoordeeld worden.

Waar gaat het over?

Dit is het fundament van het hele huis.
Draagvlak en bekwaamheid is iets dat de hele tijd in ontwikkeling is en gelijk van het begin af aan moet worden meegenomen, dus al bij de omgevingsanalyse.
Voldoende tijd vrijmaken voor betrokken docenten om hieraan te werken bepaalt voor een groot gedeelte hoe sterk het fundament kan worden.
Afhankelijk van de sterkte van het fundament kan je als opleiding meer of minder ambitieus zijn.
Er zijn verschillende mogelijkheden om zowel bekwaamheid als draagvlak te vergroten.
Er zal een minimum aan draagvlak en bekwaamheid nodig zijn om succesvol van start te kunnen gaan.

Hoe doe je het?

Toon als MT leiderschap door een duurzame visie uit te dragen, het thema herhaaldelijk te agenderen, tijd en middelen ervoor vrij te maken, eisen te stellen bij onderwijsontwikkeling, als onderdeel mee te nemen bij aanname nieuwe docenten en in RGW gesprekken.
Stel een duurzaamheidscoördinator aan.
Vorm en neem deel aan duurzame communities, zowel intern met enthousiaste docenten en studenten, als extern met deskundigen uit lectoraten en andere kennisinstellingen.
Breng in kaart wat de huidige stand is van duurzame ontwikkeling bij het instituut/opleiding. Hiervoor bestaan verschillende ondersteunende volwassenheidsmodellen.
Organiseer samen met de communities activiteiten die draagvlak en deskundigheid bij docenten en studenten verhogen waar dat het meeste nodig is (op basis van 3).
Gebruik de communities voor input voor het externe en interne kader en bijbehorende doelen.
Organiseer gerichte workshops in de onderwijsteams om doelen concreet te maken en te vertalen naar leeruitkomsten, BOKS en projecten.

Het projectteam verzamelt voorbeelden uit de praktijk die kunnen helpen en inspireren. Voor vragen of meer informatie over deze voorbeelden kun je contact opnemen met Eva Dijksterhuis.

Voorbeeld ICT externe kaders